Beste-i kadîm âyîn-i şerîflerin usûl-arûz vezni ilişkisi yönünden incelenmesi ve nüsha karşılaştırmaları

Abstract

Tespit edilebilen en eski Âyîn-i Şerîfler, Beste-i Kadîm olarak adlandırılan Pencgâh, Dügâh ve Hüseynî Mevlevî Âyinleridir. Bestekârları hakkında farklı tevatürler bulunan ve XV. yüzyılın ikinci yarısı veya XVI. yüzyılda bestelendikleri düşünülen Beste-i Kadîmler, meşk yoluyla yüzyıllar sonrasına intikal etmiş yüksek sanat eserleridir. Aktarım şekli dolayısıyla günümüze küçük değişikliklerle gelmiş olan eserlerdeki bu durumu gözlemlemek adına, meşk silsilesinde yer alan farklı üstadlarca yazılmış nota kaynakları üzerinde karşılıklı tahliller yapmaya ihtiyaç vardır. Bu çalışmada, yedi farklı nüshada yer alan Beste-i Kadîmlerin nota ve güfte çeviri-yazımları yapıldıktan sonra, Beste-i Kadîm güftelerinin yazıldığı arûz vezni kalıpları ve kullanılan usûller arasındaki ilişki incelenmiştir. Ayrıca, farklı nüshalarda yer alan Beste-i Kadîmlerde bu ilişkinin uğradığı değişim ve nüshalar arasındaki farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu farklılıklar, ayrıntılı yüzdelik oranlar olarak sunulmuş ve elde edilen bulgular ışığında, gelenekteki yapının genel olarak korunduğu görülmüştür. Nüshalarda az sayıda farklı mısra, kelime, takı veya ek fiil tespit edilmiş; aynı hecelerin usûle bağlı dağılımlarında da bir takım farklılıklar gözlenmiştir. Bu farklılıkların meşkle aktarım sırasında oluştuğu; üstadların farklı vurgulama isteklerinden kaynaklandığı veya matbu nüshalarda, dizgi ve baskı esnasında sehven oluştuğu düşünülmektedir.

The earliest known Âyîn-i Şerîfs, called Beste-i Kadîms are Pencgâh, Dügâh and Hüseynî Mevlevî Âyins. There are several different hearsays about the composer(s) of Beste-i Kadîms, thought to be composed in a period later than the second half of the 15th century or in the 16th century. These virtu are inherited from generation to generation for centuries, by meşk system. This conveying style brings with some diversifications on âyin and other musical repertory. To observe these variations, it is necessary to compare manuscripts of various masters who belong to the meşk chain. In this study, after translation of the notes and the lyrics of Beste-i Kadîms on seven different manuscripts, the lyrics are analyzed within the context of usûl and arûz relationship. Additionally, the diversifications about this relationships and the variations among the manuscripts are researched. The detailed ratio analysis of these variations are rendered and in consideration of the findings, it is concluded that the traditional structure is generally conserved. It is identified that, there is a negligible quantity of verse, word, affix or complementary verb difference among the manuscripts; also, there are some variations about the distribution of same syllables related to usûl. Taken together, it is conceivable that the differences might have occured in the course of conveying by means of meşk tradition, or derived from various emphasizing propensities of the masters, or occured inadvertently during typesetting and printing period of the published works.