Yeni Türk Edebiyatında Letaifname (1837-1928)

Abstract

`Yeni Türk Edebiyatında Letaifname (1837-1928)` başlıklı bu tezde, bugün mizahi fıkra olarak adlandırılan, 1837-1928 yılları arasında letaifname türünde verilmiş örneklerin tarihsel perspektifle ve bütüncül bir yaklaşımla ele alınması, metinlerin modern mizah kuramlarına göre değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda, XIX. yüzyılda ve XX. yüzyılın ilk çeyreğinde yayımlanmış letaifnameler okunup gün ışığına çıkarılmış, yapısal olarak değerlendirilmiş ve bu sayede XIX. yüzyılın yazılı kültüründe gülmece anlayışı belirlenmeye çalışılmıştır. Önsözde tezin amacı, sınırları ve kullanılan yöntemler belirlenmiş; Giriş bölümünde sözlü-yazılı kültür bağlamında mizah ve fıkra türü üzerinde durulmuş, XIX. yüzyıl mizah anlayışına ve tarihine yer verilerek letaifname türünün özellikleri saptanmıştır. Tez, yedi ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde 1837-1928 yıllarında yayımlanmış letaifnamelerin tanıtımı yapılmıştır. İkinci bölümde latifeler, kaynaklarına göre incelenmiş ve sözlü kültürden gelen latifelerle çeviri ve uyarlama latifeler ele alınmıştır. Üçüncü bölümde latifeler yapısal açıdan, dördüncü bölümde ise konularına göre ayrıntılı sınıflandırılıp incelenmiştir. Beşinci bölümde latifeler kişilere, altıncı bölümde mekâna ve zamana göre ele alınmıştır. Son bölümde ise latifeler mizah kuramlarına göre incelendikten sonra, eski harfli Türkçeden Latin harfli Türkçeye aktarımı yapılan latifeler tablolaştırılmış ve tezin alt başlıklarına göre ayrıntılı analiz edilmiştir. 1837-1928 yılları arasında yayımlanmış otuz yedi letaifname üzerinde yapılan çalışmada ulaşılan yargılar Sonuç bölümünde paylaşılmıştır. Buna göre, dönemin ihtiyaç alanları ya da gündemi letaifnamelerin içeriğinin belirlenmesinde ana noktayı oluşturmaktadır. Dolayısıyla, XIX ve XX. yüzyıl letaifnameleri, fıkra seçiminde hem siyasi hem de kültürel yapıyı göz önünde bulundurarak ve mesaj kaygısı güderek oluşturulmuştur. Hem kültürel hareketliliğin hem de köklü değişimlerin yaşandığı bu dönemler, fıkra derlemelerinde mizahi boyutta ele alınır. Letaifnameler dönemin panoramasını çizmek adına büyük önem taşır.

In this dissertation named `Genre of Letaifname in Modern Turkish Literature (1837-1928)`, it is aimed to discuss the examples of letaifnames, today called humorous anecdotes, between the years 1837 and 1928 in a holistic and historical perspective and to assess the texts according to the modern humor theories. Correspondingly, anecdotes that have been published in the XIXth century and in the first quarter of the 20th century have been read and taken into daylight, structurally assessed and by this means the understanding of humor in the writing culture in XIXth century has been tried to be determined. Aim of the dissertation, its limits and methods used have been identified in the Preface; humor and anecdote genre in the context of oral-writing culture has been dwelled upon in the Introduction; characteristics of leatifname genre have been determined by examining the history of the given years and the comprehension of humor in the XIXth century.Dissertation is composed of seven main chapters. In the first chapter, letaifnames published between 1837-1928 have been introduced. In chapter two, anecdotes have been examined according to their sources; anecdotes from the oral culture as well as the adapted and translated anecdotes have been discussed. Anecdotes have been studied structurally in chapter three and classsified and studied in detail according to their themes in chapter four. In chapter five, anecdotes have been discussed according to people, in chapter six, according to place and time. In the last chapter, after the examination of the anecdotes according to humor theories, anecdotes that have been transfered from old Turkish alphabet to Latin Turkish alphabet have been presented in a table and analyzed in detail consistent with the subtitles of the dissertation. In this study, where, thirty seven letaifnames published between 1837 -1928 were examined, the attained opinions are mentioned in the Conclusion part. Accordingly, needs or agenda of the time period are the key points to identify the content of the letaifnames. Therefore, letaifnames of the XIX and XXth centuries are formed driven by considering not only political but also cultural structure and contained a message to the reader. These years when there was cultural mobility as well as some radical changes are discussed in a humorous manner in the anecdote compilations. Letaifnames play a significant role in portraying the panorama of the given time period.