Konya şartlarında bazı yağlık keten (Linum usitatissimum L.) çeşit ve populasyonlarında farklı ekim zamanlarının verim ve kalite üzerine etkisinin belirlenmesi

Abstract

Araştırma 2007 ve 2008 yıllarında Konya ekolojik şartlarında 9 yağlık keten (Linum usitatissimum L.) çeşit ve populasyonunda (Atalanta, Raulinus, Maroc SM, Avangard, Antares, Sarı-85, P-Kulu, P-Cihanbeyli ve P-Halfeti) farklı ekim zamanlarının verim ve kalite üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada tohum verimi, ham yağ ve ham protein verimi, ham yağ ve protein oranı ile yağ asitleri bileşimi (miristik, palmitik, palmitoleik, stearik, oleik, linoleik, linolenik asit), metrekaredeki bitki sayısı, bitki boyu, kardeş sayısı, teknik sap uzunluğu, yan dal sayısı, bitki başına kapsül sayısı, kapsül eni, kapsül boyu, kapsülde tohum sayısı, tohum eni, tohum boyu, bin tohum ağırlığı, fenolojik gözlemlere (çıkış süresi, çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi) ait analizler yapılmıştır.Araştırma sonucunda verim unsurları ve kalite özellikleri bakımından ekim zamanları çeşit ve populasyonlar arasında istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmuştur. Yıllar ortalamasına göre en yüksek tohum, ham yağ ve ham protein verimi P-Kulu populasyonundan 26-27 Nisan'da yapılan ekimden elde edilmiş, (sırasıyla 133.7 kg/da, 45.4 kg/da ve 36.4 kg/da) genel olarak bu değerlerin çok erken ve çok geç ekimlerde azaldığı görülmüştür. Araştırmada ekim zamanlarının ham yağ ve ham protein oranı üzerine farklı etkide bulunduğu, ekim zamanı geciktikçe ham yağ oranında azalma, ham protein oranında artış olduğu belirlenmiştir. En yüksek ham yağ oranı (% 37.4) ilk ekim tarihinde, en yüksek ham protein oranı (% 29.2) son ekim tarihinde Sarı-85 çeşidinden elde edilmiştir.Keten yağında kalite açısından büyük önem taşıyan temel yağ asitlerinden linolenik asit oranı % 46.9-% 58.5, oleik asit oranı % 17.0-% 23.9 ve linoleik asit oranı % 11.0-% 14.9 arasında değişmiş, genellikle ekim zamanı geciktikçe bu yağ asitlerinin oranının bir miktar arttığı tespit edilmiştir.Bu sonuçlara göre, keten gelişiminin ekim zamanı ve iklim koşullarından oldukça yüksek derecede etkilendiği belirlenmiş, tohum, ham yağ ve ham protein verimi, ham yağ ve ham protein oranı ile yağ asitleri bileşimi yönünden P-Kulu, Sarı-85, Avangard ve Antares genotipleri Konya koşulları için önerilmiştir.

This research was conducted to determine the effects of different sowing dates on the yield, yield components and quality of nine linseed (Linum usitatissimum L.) varieties and populations (Atalanta, Raulinus, Maroc SM, Avangard, Antares, Sarı 85, P- Kulu, P-Cihanbeyli and P-Halfeti) during 2007 and 2008 growing seasons under Konya ecological conditions. The experiment was designed according to the ?Split Plots on Randomized Complete Block? with three replications and four different sowing dates (April 5-6, April 15-16, April 26-27, May 6) were taken as factors.In this research, seed yield, crude oil and crude protein yield and their ratios, respectively as well as fatty acids compositions (miristic, palmitic, palmitoleic, stearic, oleic, linoleic, linolenic acid), number of the plants on m2, plant height, number of lateral branches, length of main stem, number of primer branches, number of capsule per plant, capsule width, capsule height, number of seeds in a capsule, seed width, seed height, thousand seed weight and phenologic observations (length of emergence, flowering and maturing) were determined.In the result of this research, significant statistical differences were found between sowing dates, genotypes with respect to yield and quality characteristics. According to the mean values of years, the highest seed and crude protein yield were obtained from P-Kulu populution on April 26 and 27 sowing dates (133.7 kg / da 45.4 kg / da and 36.4 kg/ da, respectively). In general early and delayed sowing dates resulted in decreased seed and crude oil protein yield. It was found that crude protein and crude oil contents were effected differentially by various sowing dates. Delayed sowings decreased crude oil content while protein content contrarily increased. The highest crude oil ratio (37.4 %) and crude protein ratio (29.2 %) were obtained from Sarı-85 on the first sowing date and on the last sowing date, respectively.Three of the main fatty acids, linolenic acid, oleic acid, and linoleic acid contents which are the most important quality parameters of linseed oil varied between 46.9-58.5 %, 17.0-23.9 %, 11.0-14.9 % at the varieties and populations. However this percentage has been found to increase slightly by delayed sowings.According to results, the growth of flax were highly affected by the sowing date and climatic conditions. P-Kulu, Sarı-85, Avangard and Antares genotypes were proposed for Konya conditions in terms of yield of the seed, crude oil and crude protein, the crude oil and crude protein rate with fatty acid compositions.