13.-15. yüzyıllarda Anadolu`da Ahilik: Kurumsallaşma, toplumsal yapı ve ideoloji

Abstract

Anadolu'nun Türkler tarafından fethedilmesi ve İslamlaşma-Türkleşme sürecinin başlamasıyla birlikte, bölgenin hemen hemen her yerinde Ahi lakaplı kişiler ve onlara ait tekkeler zuhur etmeye başlamıştır. XIV. yy'ın başlarında Anadolu'yu gezen ünlü seyyah İbn Battuta, çoğu zaman Ahilerin misafirperverliğine mazhar olmuş, tekkelerinde konaklamış ve eserinde haklarında geniş bilgi vermiştir. XIII.-XV. yy'da Anadolu'nun sosyo-kültürel ve ekonomik, hatta siyasal hayatında etkin role sahip olan Ahiler, sonraki yüzyıllarda da, zayıf derecede olsa bile, varlıklarını koruyabilmişlerdir. Ahiler ve mensup oldukları teşkilat (Ahilik) özellikle son yüzyılda araştırmacıların dikkatini çekmiş, haklarında farklı ve bazen birbirine zıt pek çok görüş ileri sürülmüştür.Bu çalışma konuyla ilgili ana kaynaklardan faydalanarak konuya ilişkin yapılan araştırmaları eleştirel bir yaklaşımla değerlendirme ve Anadolu Ahiliğinin mâhiyeti hakkında bir fikir edinme çabasıdır.Dört bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde Ahiliğin temeli olarak fütüvvet ele alınarak fütüvvetin kökenleri, tarihî gelişimi ve Ahilikle olan ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca Anadolu dışı Orta Çağ İslam dünyasındaki Ahiler tespit edilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde ise Anadolu'da Ahilik teşkilatı, tarihsel açıdan bir sorgulamaya tabi tutularak, Ahiliğin Anadolu'ya girişi, tarihî gelişimi ve bir Türk kurumu olduğu tezi araştırılmıştır. Üçüncü bölümde de Anadolu Ahiliğinin kurumsallaşması ve Ahi Evren problemi ele alınmış, mitolojik ve tarihsel şahsiyeti irdelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Selçuklu, Beylikler ve erken Osmanlı dönemlerinde Ahiler, devlet ve toplum ilişkisi incelenmiştir.Anahtar Sözcükler Ahilik, Fütüvvet, Anadolu, Selçuklu, Osmanlı, Ahi Evren, Esnaf Teşkilatı

With the conquest of Anatolia by the Turks and the beginning of the process of Islamization and Turkification, Akhi nicknamed persons and their monotheisms began to appear almost everywhere in the region. The famous traveler Ibn Battuta, who traveled to Anatolia at the beginning of the 14th century, has often been received the hospitality of the Akhis, has been accommodated in his tekke and has given extensive information about the Akhis in his works. Having an active role in the socio-cultural, economic, and even political life of Anatolia in the 13th-15th century, the Akhis, even in a weak level, were able to protect their existence. The Akhis and the organization they belong to (Akhism) attracted the attention of researchers especially in the last century, and many different and sometimes contradictory views have been put forward about them.This study is an attempt to evaluate the researches related to the subject critically by taking advantage of the main sources related to the subject and to get an idea about the authority of the Anatolian Akhism.In the first part of this work, which is composed of four chapters, the philosophy of futuwwa is examined, by taking into consedration its origins, its historical development and its relation with the Akhism. In addition, attempts have been made to identify the Akhis in the non-Anatolian Middle Ages Islamic world. In the second chapter, the Akhi organization in Anatolia was subjected to a historical inquiry by discussing its entrance to Anatolia and its historical development with an account of the thesis that it was a Turkish institution.KeywordsAkhism, Futuwwa, Anatolia, Seljuks, Ottoman, Akhi Evren, Tradesman Organization