Radyotelemetri ve gözlem araçları kullanarak Anadolu yaban koyunlarının (Ovis gmelinii Anatolica) bazı davranış özelliklerinin araştırılması

Abstract

6.ÖZET S.Ü Sağlık Bilimleri Enstitüsü Zootekni(VET) Anabilim Dalı DOKTORA TEZİ / 2004- KONYA Musa ÇELİK Danışman : Prof. Dr. Orhan ÇETİN RADYOTELEMETRİ VE GÖZLEM ARAÇLARI KULLANARAK ANADOLU YABAN KOYUNLARININ (Ovis gmelinii anatolica) BAZI DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI Bu araştırma Anadolu Yaban koyununun bazı davranış özelliklerinin belirlenmesi ve onlara daha uygun yaşama alam standartları belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada farklı yaşlarda dört erkek ve dört dişi bireye verici takılmış, bunların her birine ayrı bir numara verilmiş, arazide farklı bölgelerden, farklı saatlerde 144 gün boyunca sürü izlenmiş, gözlemlenmiş ve veri alınmıştır. Alman sinyal ritmine göre hayvanın yürüme, koşma, otlama ve yatma gibi hareketleri kaydedilmiştir. Yaban koyunları populasyonunda dişi gruplar; ergin dişiler, bir yaşındakiler, kuzular ve 1-3 yaş arası erkeklerden oluşmaktadır. Erkek gruplarda ise farklı yaş sınıflarından 4-7 yaş arası bir grup, 7 yaş ve üzeri ayrı bir grup oluşturmaktadırlar. Bu grupların ayrı ayrı bir yaşam ve hareket alanı mevcuttur. Yaşam alanı en yaşlıdan gence doğru daralmaktadır. Tel içi ve tel dışı populasyonlar arasında cinsiyet, erkek ve dişiler arasında yaş dağılımları bakımından farklılık önemsiz (P > 0,05) bulunmuştur. Ancak kuzu sayıları bakımından farklılık önemli (P < 0,05) bulunmuştur. Yaban koyunları kızgınlık döneminde karışık sürüler, diğer dönemlerde ise yukarıda belirtilen sürüleri oluştururlar. Kış mevsiminde beslenme, barınma problemleri ve yırtıcıların baskısı ile kalabalık sürü oluşturmaktadırlar. Günlük hareketlerin erkek ve dişilerde farklı olduğu gözlenmiştir. Erkeklerin yatma süreleri dişilerden daha fazla iken, dişilerin otlama süreleri erkeklerden fazladır. Kızgınlık dönemi 15 Kasım- 15 Aralık arasıdır. Bu dönemde hiyerarşik seviyenin üstünde fazla sayıda koçun bulunması sebebiyle zorlayıcı çiftleşme davranışları dikkati çekmektedir. Gebelik süreleri 155-160 gündür. Mayıs ayı içinde doğum yaparlar. Bu dönemde gebe dişiler iklim ve stres etkisini azaltmak, anne-yavru ilişkisinin kuvvetli gelişimi için kendilerini tecrit etmektedirler. Kuzular dördüncü aydan sonra sütten kesilmektedir. 47Bu araştırma sonuçlarına göre, Anadolu yaban koyunlarının genetik ve davranış dejenerasyonlarının önüne geçmek için yaşam alanları genişletilmeli, tel dışından dominant özellikler taşıyan erkek bireyler tel içine nakledilmeli, yeni yaşam ortamları kurularak buraların bireyleri tel içi ve dışı bireylerden oluşturulmalıdır denilebilir. Üretme sahasındaki erkek birey sayısı bir şekilde azaltılmalıdır. Anahtar Kelimeler : Anadolu Yaban Koyunu (Ovis gmelinii anatolica), telemetry, davranış özellikleri. 48

7, SUMMARY S.Ü Sağlık Bilimleri Enstitüsü Zootekni(VET) Anabilim Dalı DOKTORA TEZİ / 2004- KONYA Musa ÇELİK Danışman : Prof. Dr. Orhan ÇETİN THE INVESTIGATION OF SOME BEHAVIORAL CHARACTERISTICS OF ANATOLIAN WILD SHEEP (Ovis gmelinii anatolica) BY USING TELEMETRY AND OBSERVATIONAL DEVICES. The objectives of this investigation were to determine some behavioral characteristics of Anatolian wild sheep and to determine more suitable environmental standards. In this study, transmitters were attached on four females and four males at different ages. Animals were observed in the field, and data were recorded for 144 days from different hours. Based on the recorded signal rhythms, actions of those sheep such as walking, running, grazing and lying were recorded. Female groups in wild sheep population included adult females, one year, lambs and males aging between 1 and 3. The male sheep groups were consisted of two different groups. These groups included sheep aging between 4 and 7 years old and sheep older 7 year old. There were different habitat and act areas between groups. No statically important variation (P>0,05) was observed between inside and outside of the wire populations in terms of sex, and age distribution female and male. However statically important variations (P<0.05) were observed between number of lambs. Mixed herds were formed during the estrus cycle in wild sheep, but separate herds were formed in other periods. In winter season crowded herds were seen because of nourishment and shelter problems and predation pressure. Daily acts were different between males and female. Male lying periods were longer than females. Female grazing periods were longer than males. Run periods were between November 15- December 15. In this season attracted force mating behavior due to presence of increased number of males over hierarchical level. Gestation periods were 155-160 days. Births were observed in May. Pregnancy period made females isolated because their reduced climate and stress effect and for developing strong mother-young relation. Lambs weaned in the fourth month. 49According to results of this investigation, in order to avoid genetic and behavioral degenerations of Anatolian wild sheep, these following precautions should be taken: First,, their former living environment should be expended. Second, rams with dominant characters should be transferred from outside of the wire to inside area. Third, new living environments should be established and populated mixing inside and outside wire animals. Finally the number of males should be decreases in the conservation areas. Keywords: Anatolian wild sheep (Ovis gmelinii anatolica), telemetry, behavioral characteristic. 50