Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin aile yükünün mental iyi oluş üzerine etkisinde stresle başa çıkma ve ebeveyn öz yeterliğin aracı rolü

Abstract

Çalışma; zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde aile yükü, stresle başa çıkma yöntemleri, ebeveyn öz yeterlik, mental iyi oluş düzeyi ve ilişkisini; aile yükünün mental iyi oluş üzerine etkisinde stresle başa çıkma (etkili başa çıkma, etkisiz başa çıkma) ve ebeveyn öz yeterliğin aracı rolünü belirlemek amacıyla tanımlayıcı ve ilişki arayıcı olarak planlandı.Araştırma Konya ilindeki iki özel eğitim okuluna kayıtlı 202 çocuğun annesi ile; araştırmacı tarafından anket formu, Aile Yükü Değerlendirme Ölçeği, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Ebeveyn Öz Yeterlik Ölçeği, Mental İyi Oluş Ölçeği kullanılarak, okulda, rehabilitasyon merkezlerinde ve ev ziyaretlerinde anneler ile yüz yüze görüşme yöntemiyle öz bildirime dayalı olarak Nisan- Temmuz 2018 döneminde gerçekleştirildi. Verilerin analizinde tanımlayıcı veriler sayı, yüzde, ortalama, standart sapma ve minimum-maximum değer; pearson korelasyon analizi ve yapısal eşitlik modeli uygulandı.Annelerin aile yükü, ebeveyn öz yeterlik ve mental iyi oluş düzeyinin yüksek olduğu, etkisiz başa çıkmaya kıyasla etkili başa çıkmayı daha çok kullandıkları, tüm değişkenler arasında anlamlı düzeyde ilişki olduğu, aile yükü ile ebeveyn öz yeterlik arasında negatif yönde düşük düzeyde, etkili başa çıkma ile arasında negatif yönde düşük düzeyde, etkisiz başa çıkma ile arasında pozitif yönde orta düzeyde, mental iyi oluş ile arasında negatif yönde orta düzeyde bir ilişki; ebeveyn öz yeterlik ile etkili başa çıkma arasında pozitif yönde orta düzeyde, etkisiz başa çıkma ile arasında negatif yönde düşük düzeyde, mental iyi oluş ile arasında pozitif yönde yüksek düzeyde bir ilişki; etkili başa çıkma ile mental iyi oluş arasında pozitif yönde yüksek düzeyde, etkisiz başa çıkma ile mental iyi oluş arasında negatif yönde orta düzeyde bir ilişki olduğu belirlendi (p<0,01). Aile yükünün ebeveyn öz yeterlik üzerine etkisinde stresle başa çıkmanın tam aracı rolü gösterdiği, aile yükünün mental iyi oluş üzerine etkisinde stresle başa çıkma ve ebeveyn öz yeterliğin kısmi aracı rolü gösterdiği belirlendi. Aile yükündeki değişimin; etkili ve etkisiz başa çıkma, ebeveyn öz yeterlik ve mental iyi oluş arasından en çok mental iyi oluş düzeyini etkilediği, mental iyi oluştaki açıklanan varyansın %54 olduğu görüldü.

This descriptive and correlational research was planned to determine score and relationship of family burden, parental self-efficacy, ways of coping with stress, mental well being and the mediator roles of coping with stress, parental self-efficacy on effect of family burden on mental well being on mothers whose children with intellectual disability (ID).The research was performed with 202 mothers of children enrolled in two special education school in Konya. The researcher collected data face to face and based on self-report using `questionnaire form`, `Family Burden Assessment Scale`, `Parental Self Efficacy Scale`, ` Ways of Coping with Stress Scale` `Warwick-Edinburgh Mental Well-Being Scale` at school, rehabilitation center, in home between April-July 2018. In data analysis; number, percentage, mean, standard deviation, minimum-maximum value, Pearson correlation analysis and structural equation modelling were evaluated. Findings indicated that, the mothers of children with ID were shown to increase family burden, parental self-efficacy, mental well being and they used more effective coping ways than ineffective coping ways. There was a significant association among all of scale's score. There were lower negative levels association between family burden and maternal self efficacy, lower negative levels association between effective coping ways, moderate positive levels association between ineffective coping ways, moderate negative levels association between ineffective coping ways. Moderate positive levels association were observed between maternal self efficacy and effective coping ways, lower negative levels association were stated between ineffective coping ways, higher positive levels association were expressed between mental well being. There were higher positive levels association between effective coping ways and mental well being, negative moderate levels association between ineffective coping ways and mental well being (p<0,01). Ways of coping with stress completely mediated the effect of family burden on maternal self efficacy and ways of coping with stress and maternal self-efficacy partially mediated the effect of family burden on mental well being. The variance in family burden effected mental well being the most among others. Accepted model accounted for 54% of the total explained variance in the main endogenous latent variable, mental well being.