Endüstri meslek lisesi müdürlerinin yeterlikleri

Abstract

BÖLÜM V ÖZET. YARGI VE ÖNERİLER Eğitim sisteminin verimi için öngörülen şartlardan birisi de okul ve eğitim yöneticilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi yetiştirilmesidir. Bu nedenle, son yıllarda, yönetici yetiştirme programlarında Önemli değişmeler olmuş, geleneksel uygulamaların dışına çıkılmış, alan yaşantılarının Bağlanabilmesinde yeni stratejiler, eğitim yöneticilerinin sürekli eğitimi, eğitim yöneticilerini yeterliğe da yalı yetiştirme gibi yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir. Yeterliğe dayalı yetiştirme (eğitim), öğretim materyallerini sistematik düzenleme ve bu teknik kullanılarak yetiştirilen kişinin etkinliğini optimum yapma ile değerlendirme yaklaşımıdır. Yeterliğe dayalı eğitiminin iki anahtar kelimesi `birey` ve `etkinliktir. Bu yeni yaklaşımda yönelim, anlatma ve ders kitabına dayalı geleneksel yaklaşımdan uzaklaşarak, alan yaşantılarıyla ilgili faali yet öğelerine ağırlık veren gerçek merkezli düzenlemeler yönündedir. Yeterlik kavramının tanımı konusunda değişik düşünceler ortaya atılmıştır. Bunlardan biri, yeterliği iş birliğine dayalı olarak ele almakta ve onu, bir kişiye belirli bir rolü oynayabilme gücü kazandıran özelliklerin varlığı, ya da bu rolü oynayabilmesini engelleyen özelliklerin yokluğudur. Söz konusu tanım, oynanacak rolün belirlenmesi ve bunu yerine getirebilmek için hangi bilgi ve becerilerin gerekli olduğu gibi iki temel boyutu ifade etmektedir. Yeterliğe ilişkin diğer bir tanım ise, belli bir yer ve zamana işaret eder. Yeterlik, kişinin çevredeki belli bir yerde, gerekli bir işi, gerekli olduğu zaman yapabilme-sidir. Buna göre, yeterli kimse, belli bir makamın görevlerini karşılayabilen kimsedir. Türkiye'de eğitim ve okul yöneticiliği görevlerine atanabilmek için, öğretmenlik eğitimi sırasında ya da sonradan yönetim alanında eğitim görmeyi zorunlu kılan bir yasa maddesi bulunmadığı gibi, bu konuda bir gelenek de gelişmemiştir, öte yandan, Türkiye'de yönetim pozisyonları için en uygun kişilerin seçilmesi ve bunlar arasından en uygun olanların atanmasını sağlayacak standart ölçüler de geliştirilmemiş ve belirlenmemiştir. Bu eksikliğin doğal sonucu olarak, bürokratik hiyerarşideki yükselmelerde ya rastlantılar ya da politik tutumlar rol oynamaktadır. Türkiye'de çok defa, yöneticilerin kendi yeterlik düzeylerinin üstündeki pozisyonlara atandıkları bilinmektedir. Oysa, bir bireyi kendi yeterlik düzeyinden daha yukarılara yükseltmek, hem bireyin, hem de örgütün veriminin azalmasına neden olur. Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi konusu meslekî teknik eğitim sistemi açısından incelendiğinde de aynı durum görülmektedir. Meslekî teknik eğitime ilişkin öğretim faaliyetlerinin verimliliği ve gelişerek yaygın hale gelme si, iyi yetişmiş öğretmen ve yöneticilerle mümkün olabilir. Söz konusu personeli, mesleğe hazırlama ve meslekte yetiştirme işine önem vermek ve programları istenilen yönde geliştirmek gerekmektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalar da, meslekî teknik eğitim okullarına yönetici olacakların özel bir yetiştirmeye tâbi tutulması gerektiği yönündedir. Meslekî teknik eğitimin genel problemlerine paralel problemleri bulunan `erkek teknik eğitim` kesiminde de, bugüne kadar, yönetici niteliğini ve yeterliğini esas alan yetiştirme programlarının hazırlanamadığı dikkati çekmektedir, îşte bu araştırma, böyle bir boşluğu doldurmak için, endüstri meslek lisesi yöneticilerinin, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerinde esas alınacak meslekî yeterlikleribelirlemeyi ve önceliklerine göre sıralamayı amaçlamakta dır. Araştırmanın amacı, endüstri meslek lisesi yöneticilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine esas olmak üzere, göstermesi gereken ve göstermekte olduğu yeterlikler ile, bu yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının; kendilerinin (okul müdürlerinin), Bakanlık müfettişlerinin, millî eğitim gençlik ve spor müdürlerinin ve endüstri meslek lisesi öğretmenlerinin algılarına göre tesbiti ve önceliklerine göre sıralanmasıdır. Bu araştırma, yeterliğe dayalı bir yönetici yetiştirme programı hazırlamayı amaçlamamıştır. Ancak, endüstri meslek lisesi müdürlerinin, yetiştirilmesine yönelik programlara esas teşkil edebilecek yeterliklerin tesbiti ile sınırlıdır. Araştırmanın evrenini Bakanlık müfettişleri milli eğitim gençlik ve spor müdürleri, endüstri meslek lisesi müdürleri ve öğretmenleri oluşturmuştur. Araştırmada, milli eğitim gençlik ve spor müdürlerinin tümü, buna karşılık, Bakanlık müfettişleri, endüstri meslek lisesi müdürleri ile öğretmenler kesiminin örneklenmesi yoluna gidilmiştir. Böylelikle, araştırmanın esas problemine ilişkin verileri toplamak için dört kaynak gruptan yararlanılmıştır. Araştırmada endüstri meslek lisesi müdürlerinin göstermesi gereken ve göstermekte olduğu yeterlikler ve bunların oluşturduğu yeterlik alanlarına ilişkin veriler, anketler ile toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak kullanılan anket formlarında, Bursalıoğlu'nun `ilköğretmen Okulu Müdürlerinin Yeterlikleri` için uygulanan anketler esas alınmıştır. Anket formları iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, tanıtıcı bilgilerle ilgili olup; sorular, dört kaynak grubun özelliklerine göre bazı farklılıklar göstermektedir, îkinci bölüm, tüm kaynak gruplar için aynı olup, bir endüstri meslek lisesi müdürünün `göstermesi gereken` 75 yeterliğin oluşturduğu 15 yeterlik alanını kapsamakta ve149 her yeterlik alanında eşit sayıda yeterlik bulunmaktadır. Anketteki her yeterliğin (yok), (az), (orta), (çok) ve (tam) olarak, beş derece üzerinden ve verilen sıraya göre, 0, 1, 2, 3, 4 şeklinde sayısal değerlerle değerlendirilmesi istenmiştir. Araştırmada kullanılan anket formlarından biri, endüstri meslek lisesi müdürünün `göstermesi gereken yeterliklerin değerlendirebilmesi için A-Formu; diğeri ise, `göstermekte olduğu yeterliklerin değerlendirilebilmesi için, aynı kapsamda ve farklı açıklamalı B-Formu şeklindedir. Anket formlarının bir kısmı, kaynak kişilere posta ile gönderilmiş; diğer bir kısmı da, araştırmacı tarafından bizzat uygulanarak cevapları alınmıştır. Anketlerin uygulanmasında, A-Formunun önce, B-Formunun sonra uygulanması için gerekli uyarılar yapılmıştır. Anket formları, 200 Bakanlık müfettişine, 67 millî eğitim gençlik ve spor müdürü ne, 134 endüstri meslek lisesi müdürüne ve 539 endüstri meslek lisesi öğretmenine olmak üzere, toplam 940 kişilik bir kaynak gruba gönderilmiştir. Anket formlarının, doldurulup, geri gönderilme oranları %71 ile %84 arasında değişmektedir. Bursalıoğlu'nun geliştirdiği dörtlü değerlendirme modeli, endüstri meslek lisesi müdürlerinin göstermesi gereken ve göstermekte oldukları yeterliklerin karşılaştırılabilmesini sağlamak için kullanılmıştır. Dört değişkenden oluşan modelin, ilk iki değişkenini, anketin A ve B formlarında açıklanan gösterilmesi gereken ve gösterilmekte olan yeterlikler oluşturmaktadır. Diğer iki değişkeni de, bu ye terliklere verilen yüksek ve düşük önem dereceleri kapsa maktadır. Yeterlikler, model yapısına bu etkileşimlere göre yerleştirilmiştir. Kaynak grupların, yeterlik alanları ve yeterlikler ile ilgili verilerin tesbit edilmesi ve analizinde betimsel (descriptive) ve vardamlı (inferential) istatistik yöntem ve tekniklerden yararlanılmıştır. Bunlar, frekans, yüzde,150 ortalama, standart sapma, T-puanı hesaplamaları ile varyans analizi, t-testi ve korelasyon katsayısı teknikleridir: Elde edilen veriler, önce bilgi işlem formlarına işlenmiş, daha sonra, bilgisayara okutup diskete kaydettirilmiş, bilahare, bilgi işlem yönergesi ve istenen tablolar, istanbul'a götürülerek özel bir şirkete verilip, gerekli istatistiksel işlemler yaptırılmıştır. Araştırma bulguları, amaçlardaki sorulara uygun olarak aşağıda kısaca açıklanmıştır. Bulguların manidarlığı için.01 düzeyi benimsenmiştir. Tüm grupta, 50 yaş ve altında bulunanlardan, branşı meslek dersleri olanların; meslekî ve teknik yüksek öğret men okulu kaynağından geldikleri ve meslek kıdemleri 6-10 yıl arasında değiştiği görülmüştür. Dört alt grup içinde, en yaşlı grupların, 41-50 yaş arasında bulunan millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, müfettişler ve okul müdürleri olduğu anlaşılmaktadır. Bunu, 31-40 yaş arasında bulunan öğretmenler izlemektedir. Kaynak gruplardan, müfettiş ve millî eğitim gençlik ve spor müdürlerinin çoğunluğunun, branşının, matematik ve fen bilgisi olduğu; okul müdürleri ve öğretmenlerin ise, meslek dersleri olduğu anlaşılmaktadır. Dört alt grup içinde, müfettiş ve millî eğitim gençlik ve spor müdürlerinin çoğunluğunun, eğitim enstitüsü mezunu, okul müdürleri ve öğretmenlerin de meslekî ve teknik yüksek öğretmen okulu mezunu olduğu görülmektedir. Kaynak gruplar arasında en kıdemli grubu, 21-25 yıl arasında olanlar ile millî eğitim gençlik ve spor müdürle ri, müfettişler ve okul müdürlerinin oluşturduğu, bunu 6-10 yıl arasında öğretmenlerin izlediği anlaşılmıştır. Tüm grup ve alt grupların her biri, müdürlerin göstermesi gereken yeterlikleri `tam` seçeneğinde toplamışlar dır. Müdürlerin göstermekte oldukları yeterlikleri, tüm grup, millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, okul müdürle-151 ri ve öğretmenler `çok`; müfettişler ise, `orta` derecede değerlendirmişlerdir. Müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından paralellik içinde bulunan, tüm grup, müfettişler millî eğitim gençlik ve spor müdürleri ile öğretmenler en yüksek dereceyi `bina, tesis demirbaşların kullanılma, korunma ve bakımı` alanına vermişlerdir. Okul müdürleri ise, `liderlik davranışları` alanını önemli bulmuşlardır. Müdürlerin düşük derecede göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanı konusunda paralellik içinde bulunan, tüm grup, müfettişler ve okul müdürleri en düşük puanı, ` eğitim ve öğretim çalışmalarının koordinasyonu` alanına vermişlerdir. Millî eğitim gençlik ve spor müdürleri en düşük puanı, ` eğitim ve öğretim çalışmalarının planlanması ` alanına; öğretmenler ise, `okulun yönetimine ilişkin kararların verilmesi` alanına vermişlerdir. Müdürlerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından, tüm grup, müfettişler ve okul müdürleri, en yüksek önem derecesini, `liderlik davranışları` alanına vermişlerdir. Diğer taraftan, millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, en yüksek önem derecesini `okul personelinin yönetilmesi` alanına verirken; öğretmenler, `okulun işletmecilik ilkelerine göre yönetilmesi` alanına vermektedirler. Müdürlerin düşük derecede göstermekte oldukları ye terliklerin oluşturduğu yeterlik alanları konusunda, paralellik içinde bulunan, tüm grup ve kaynak gruplar en düşük puanı, `okulun yönetimine ilişkin kararların verilmesi` alanına vermişlerdir. Müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından, en yüksek fikir birliği, tüm grup ve öğretmenlerce, `bina, tesis ve demirbaşlarının kullanılma, koruma ve bakımı` alanında görülmektedir. Diğer taraftan, müfettişler, `okulda olumlu hava yaratılması`;152 millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, `liderlik davranışları` ve öğretmenler de, `okulun işletmecilik ilkelerine göre yönetilmesi` alanlarına en yüksek fikir birliğini yansıtmaktadırlar. Müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından, en düşük fikir birliği, tüm grup ve müfettişler, `okul-çevre ilişkileri` alanında görülmektedir, öte yandan, millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, `yetki ve sorumluluk`; okul müdürleri, `eğitim vş, öğretim çalışmalarının değerlendirilmesi` ve öğretmenler de, `öğretim çalışmalarının örgütlenmesi` alanlarında en düşük fikir birliğini göstermektedirler. Müdürlerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından, tüm grup, müfettişler ve okul müdürleri, `liderlik davranışları` alanında en yük sek fikir birliğini göstermektedir. Millî eğitim gençlik ve spor müdürleri, `okul-içi ve dışı haberleşme` ; öğretmenler ise, `eğitim ve öğretim çalışmalarının koordinasyonu` alanlarında en yüksek fikir birliğini yansıtmaktadırlar. Müdürlerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları bakımından, müfettişler, millî eğitim gençlik ve spor müdürleri ile okul müdürleri, `yetki ve sorumluluk` alanında en düşük fikir birliğini göstermektedirler. Diğer taraftan, öğretmenler, `eğitim ve öğretim çalışmalarının örgütlenmesi`; tüm grup ise, `eğitim ve öğretim çalışmalarının değerlendirilmesi` alanlarında en düşük fikir birliğini göstermişlerdir. Müdürlerin göstermesi gereken yeterliklere ve bu ye terliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarına verilen önem derecesi, göstermekte oldukları yeterlikler ve alanlara verilen önem derecesinden yüksek çıkmıştır. Müdürlerin göstermesi gereken yeterlikler ve bunların oluşturduğu yeterlik alanlarına ilişkin fikir birliği, göstermekte oldukları yeterlikler ve alanlarına ilişkin fikir birliğinden yüksek çıkmıştır. Bu sonuçlar, bilgi topla-153 ma araçlarının geçerliğini desteklemekte ve diğer taraftan, dörtlü değerlendirme modeline iliştirilen ve yorumlanan bulgular için de, sağlam bir temel oluşturmaktadır. Müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının değerlendirilmesinde kaynak grupların farklı görüşleri olduğu anlaşılmıştır. Hangi grupların birbirinden farklı olduğu incelenmiş, milli eğitim gençlik ve spor müdürleriyle öğretmenlerin dışında kalan kaynak grupların birbirinden manidar derecede farklı olduğu anlaşılmıştır. Müdürlerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının değerlendirilmesinde de kaynak grupların farklı görüşleri olduğu anlaşılmakta dır. Hangi grupların birbirinden farklı olduğu incelenmiş, okul müdürleriyle öğretmenler dışında kalan kaynak grupların görüşlerinin birbirinden manidar derecede farklı olduğu ortaya çıkmıştır. Yaptıkları değerlendirmeye göre, tüm kaynak grupların, müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarını birbirinden farklı değerlendirdikleri söylenebilir. Yaptıkları değerlendirmeye göre, tüm kaynak grupların, müdürlerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarını birbirinden farklı algıladıkları görülmüştür. Okul müdürlerinin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının sıralanmasında gruplar arası ilişkinin derecesi incelenmiş ve sonuçta, müfettişlerle öğretmenler ve millî eğitim gençlik spor müdürleriyle okul müdürlerinin görüşleri arasında manidar bir ilişki tesbit edilmiştir. Diğer ikili grupların, müdürlerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının değerlendirilmesine ilişkin görüşleri arasında mani dar bir ilişki bulunamamıştır. Okul müdürlerinin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının sıralanmasında gruplar arası ilişkinin derecesinin incelenmesi sonunda', müfettiş-154 lerle, okul müdürleri ve öğretmenlerin görüşleri arasında ve yine okul müdürleriyle öğretmenlerin görüşleri arasında manidar bir ilişki tesbit edilmiştir. Diğer ikili grupların, gösterilmekte olan yeterlik alanlarının değerlendirilmesine ilişkin görüşleri arasında ise, manidar bir ilişki bulunamamıştır. Dörtlü değerlendirme modeli yoluyla, müdürlerin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim ihtiyaçları, kendileri ve yakın görev ilişkisi bulunan gruplar tarafından tesbit edilmiş ve sıralanmıştır. Buna göre, kesin fikir birliği açısından, tüm kaynak gruplar, müdürlerin yüksek derecede göstermeleri gereken ve böyle gösterdikleri ve bu nedenle de hizmet öncesi eğitim yoluyla kazanları zorunlu olan tek yeterlik alanını `liderlik davranışları` alanı olarak belirtmişlerdir. Modelin üç gözeneğine kaynak grupların kesin fikir birliğiyle giren her hangi bir yeterlik alanı bulunmamakta dır. Bu gözenekler, müdürlerin yüksek derecede göstermesi gerekirken düşük derecede gösterdiği, düşük derecede göstermesi gerekirken yüksek derecede gösterdiği ve düşük derecede göstermesi gerekirken, düşük derecede gösterdiği ye terlik alanlarını kapsamaktadır. Kaynak grupların değerlendirmelerine göre, kesin fi kir birliğiyle desteklenmiş yeterlikler aşağıda özetlenmiş tir: Müdürlerin yüksek derecede göstermesi gereken ve böyle gösterdikleri kesin fikir birliği kazanan 10 yeterlikten, üç tanesi okulun bina, tesis ve demirbaşlarının kullanılma, koruma ve bakımı; ikişer tanesi liderlik davranışları, okulun işletmecilik ilkelerine göre yönetilmesi, ve birer ta nesi de, haberleşme etkinlikleri, okul-çevre ilişkilerinde, okula ilişkin eleştirileri değerlendirme ve gerekli tedbirleri alabilme alanlarına ilişkindir. Söz konusu yeterlik alanlarınca kapsanan yeterlikler şöyle sıralanmaktadır: liderlik davranışları bakımından, fertler ve gruplar arası olumlu ilişkiler kurabilme, okulun bina, tesis ve demirbaş-155 larının kullanılma, koruma ve bakımında, demirbaşın korunma, sayım ve kayıt işlemleriyle, amaca uygun kullanılmasını sağlayabilme, okulun bina, tesis ve demirbaşlarının kullanılma, koruma ve bakımında, gerekli tedbirleri alma ve ilgili makamlarla işbirliği yapabilme, liderlik davranışları bakımından, okul topluluğunu bir bütün olarak ele alma ve bölünmesini önleyebilme, yetki ve sorumluluğa ilişkin sorunlarda, kamu yararı ilkesini izleyebilme, okulunu işletmecilik ilkelerine göre yönetirken, bütçe hazırlama ve uygulama tekniklerini kullanabilme, okul-çevre ilişkilerinde, okula ilişkin eleştirileri değerlendirme ve gerekli tedbirleri alabilme, okulunu işletmecilik ilkelerine göre yöne tirken, muhasebe işlerini düzenli yürütebilme, okulun bina, tesis ve demirbaşlarının kullanılma, koruma ve bakımında, eğitim-öğretim programlarının gerçekleşmesi için en uygun ortamı hazırlayabilme, okul-içi ve dışı haberleşme etkinliklerinde, açık ve etkili haberleşme yöntem ve araçların dan yararlanabilme. Müdürlerin düşük derecede göstermeleri gereken ve böyle gösterdikleri yeterliklerden, kaynak grupların kesin fikir birliğine vardıkları iki yeterlikten biri, okulunda olumlu bir hava yaratmak için okulun amaçları ile öğretmen, öğrenci ve diğer personelin ihtiyaçları arasında bir denge kurabilme, diğeri ise, okul ve çevredeki eğitim-öğretim çalışmalarının koordinasyonudur. Müdürlerin düşük derecede göstermeleri gereken ve böyle gösterdikleri yeterliklerden, kaynak grupların kesin fikir birliğine vardıkları dört yeterlikten birer tanesi, okul-içi ve dışında uygulanan eğitim ve öğretim çalışmalarının değerlendirilmesi sonucunda, verimsiz örgüt ilişkileri ve yönetim süreçlerini yeniden düzenleyebilme, okul ve çevredeki eğitim-öğretim çalışmalarının koordinasyonunda, bu birimlerden her birinin verim ölçülerini ve okul amaçlarının gerçekleşmesine katkı derecelerini tesbit edebilme, yardımcı hizmetlerin sağlanmasında, sağlık ve ilkyardım156 hizmetlerini etkili biçimde örgütleyebilme, okul-içi ve okul dışı, eğitim ve öğretim çalışmalarının planlanmasında, plan ve program uzmanları ile işbirliği yapabilme yeterliklerine ilişkindir. Müdürlerin yüksek derecede göstermeleri gerekirken düşük derecede gösterdikleri yeterlikler üzerinde, kaynak gruplar fikir birliğine varamamışlardır. 1. Anket formlarındaki verilerin incelenmesinden, kaynak grupların bir kısmının, müdürlerin göstermekte oldukları yeterlikleri göstermesi gereken yeterliklerden daha yüksek derecede değerlendirdikleri görülmüştür. Bu ise, kaynak grupların, yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının dayandığı temel espriyi kavrayamadıkları gerçeğini ortaya koymaktadır. 2. Bu araştırma sonuçlarına göre, kaynak grupların geleneksel müdür imajının dışına çıkamadıkları anlaşılmak tadır. 3. Kaynak gruplarca, eğitim sisteminin bütünü için de, endüstri meslek lisesi müdürlerinin, insan ve madde et kenini dengeli değerlendikleri görülmektedir. 4. Müdürlerin göstermesi gereken ve göstermekte ol dukları yeterlik alanlarının sıralanmasında, gruplar arası ilişkinin derecesinin incelenmesi; Bakanlık müfettişleriyle öğretmenler arasında yüksek bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır. Bu ilişkiye bakarak, göreve bağlı roller ara sındaki sosyal uzaklık arttıkça, korelasyonun yükseldiği söylenebilir. 5. Eğitim ve okul yönetiminde, eğitim ve öğretim ça lışmalarının örgütlenmesi, planlanması, koordinasyonu ve karara ilişkin yeterlik alanlarının kaynak gruplarca önem siz görülmesinin nedenini, eğitim sisteminin aşırı merkezi yetçi ve eğitimde uzmanlık hizmetlerinin bu yapıya yansıma mış olmasında aramak gerekir.