Hücre tipi üretim sistemlerinde grup teknolojisi biçiminde yerleşim düzenlenmesi ve Türkiye Elektromekanik Sanayii (Temsan) Diyarbakır fabrikasında bir uygulama

Abstract

141 V. SONUÇ Özellikle son yıllarda, gelişmiş ülkelerde yeni mamuller büyük bir hızla artmaktadır. Bu mamullerin üretimini yapacak olan işletmeler ise, bunların tasarım, planlama ve üretim sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Gelişmekte olan ülkemizde de bilhassa genel amaçlı tezgahlar kullanarak, küçük partiler halinde çok çeşitli mamuller üreten işletmeler, bu tür sorunların etkisi altında kalmaktadırlar. Endüstrimizde büyük pay sahibi olan bu işletmelerimiz, yeni mamullerin üretiminde tasarım, planlama ve üretim sorunlarının gittikçe artan baskısı altında kalmakta ve çözüm yolları aramaktadırlar. Parça kodlama, parça-makina gruplama ve hücre tipi yerleşim gibi yaklaşımlar kullanan grup teknolojisi, özellikle siparişe dayalı atölye tipi üretim yapan işletmelerin bu tür sorunlarına etkili çözümler bulmaktadır. Grup teknolojisi konusunda son yıllarda çeşitli çalışmalar yapılmış ve bu çalışmalar giderek yaygınlaşmıştır. Grup teknolojisinin bilhassa makina endüstrisine uygulanmasında faydalı sonuçlar alınmıştır. Grup teknolojisiyle işletmelerin iş yeri düzenlemesi sorunlarına bir çözüm olmak üzere, hücre tipi üretimi sağlayacak yeni yerleşim alternatifleri ortaya konulmaktadır. Bu çalışmamızda hücre tipi üretimin grup teknolojisi biçiminde iş yeri düzenlemesi incelenmiş ve Türkiye Elektromekanik Sanayii A.Ş. (TEMSAN) Diyarbakır Su Türbini ve Jeneratör Fabrikası'nda bir uygulaması yapılmıştır. Uygulama yapılan işletmede, sipariş üzerine142 atölye tipi üretim yapılmakta olduğundan, fonksiyonel bir yerleşim düzeni vardır. Bu yerleşim düzeninin yol açtığı sorunlardan bir kısmına köklü çözümler getirmek amacıyla, grup teknolojisi uygulamasının faydalı olacağı düşünülmüştür. İşletmede mevcut yerleşimin çok sayıda taşımalara, yüksek ara stoklara, denetim güçlüğüne ve atölye içi karmaşıklığa neden olduğu, hazırlık zamanları ve üretimin planlanan zamandan uzun sürdüğü, bazı tezgahların zaman zaman atıl kalmasına karşılık, bazılarının aşırı yüklendikleri gözlenmiş ve bu problemler işletme yetkililerince de doğrulanmıştır. Geleneksel iş yeri düzenlemeleri ile işletmenin bu tür sorunlarına bir çözüm getirmek oldukça güç olduğundan, grup teknolojisine dayalı hücre tipi yerleşimin uygulanması uygun görülmüştür. Hücre tipi yerleşim grup teknolojisinin sonuçlarından biridir. Hücre tipi yerleşim ile atölyeler uygun alt bölümlere ayrılmaktadır. Böylece alt bölümlerin daha az sayıda mamul üretip, küçük boyuttaki problemlerin çözümleriyle uğraşmaları sağlanmış olmaktadır. Ayrıca hücre tipi üretimle, atölye içindeki taşımaların minumum seviyeye indirilmesi ve makina verimliliklerinin uygun şekilde korunabilmesi amaçlanmaktadır. Uygulama yapılan işletmenin en önemli problemlerinden biri de, çok farklı mamul ve parça ile ilgilenmesidir. İşletmede 3000 den fazla farklı parçanın işlem görmesi, mamul çeşidinin de o nisbette fazla olduğunun bir göstergesidir. Ancak siparişe dayalı üretim yapılması ve üretimin de genellikle su türbini ve jeneratör imaline yönelik olması, 800 ile 1000 adet parçanın çok daha fazla işlem görmesine neden olmaktadır.143 Çalışmamızın uygulama kısmında NADOKİ ve NADOK2 adlı iki bilgisayar programından faydalanılmıştır. NADOKİ programıyla benzerlik katsayıları hesaplanarak, tezgah ağı oluşturulmuş ve klikleri bulunmuştur. Bulununan kliklerin hücreler olarak ele alınmasından sonra NADOK2 programı devreye sokulmuştur. NADOK2 programıyla da parçalar hücrelere atanarak, hücrelerdeki makina yükleri ve gerekli makina sayıları bulunmuş ve hücreler arası taşımalar hesaplanmıştır. Çalışmamızda bir işletmenin bütün sorunlarını çözmekten çok, benzer işletmelerde benzer problemlerin çözümüne öncülük edecek bir örnek oluşturma amaçlanmıştır. Bu nedenle işletmedeki üretimi, işlem sıra ve süre açısından örnekleyecek şekilde, üretimde büyük pay sahibi olan 15 grup ürüne ait 453 parça seçilmiştir. Uygulama bu 15 ürün grubunun 453 parçası analize tabi tutularak gerçekleştirilmiştir. Bilgisayar programlarının uygulanması sonucunda elde edilen on farklı hücre yapısı, birbirleriyle ve şimdiki durum ile karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak hücre tipi yerleşim uygulamasının işletmeye sağlayacağı yararları şöylece özetleyebiliriz: 1- Seçilen hücre yapısı ile, hem makina verimliliğini korumak, hem de hücreler arası taşımaları azaltmak amaçlanmıştır. Bu nedenle seçilen hücre yapısı, en az taşıma miktarını veren hücre yapısı olmadığı halde, hali hazırdaki duruma göre taşımalarda % 73'ün üzerinde bir tasarruf sağlamaktadır. 2- Önerilen hücre yapısı ile hücreler arasındaki taşıma maliyetlerinde de şimdiki duruma göre %73'lük bir tasarruf elde edilmektedir.144 3- Parçaların işlemi tamamlanana kadar, uğramak zorunda oldukları üretim alt birimi sayısı azaltılmaktadır. Mevcut durumda, parçaların % 30 kadarı tek birimde tamamlanmakta iken, önerilen metotda bu oran % 60'lara çıkmaktadır. Şimdiki sistemde parçaların % 30 kadarı dört birimde, bir kısmı ise altı birimde işlem görmek zorunda kalmaktadır. Buna karşılık önerilen metot ile, bir parça üç birimde tamamlanabilmektedir. 4- Bir parçanın en kötü ihtimalle 4 birimde tamamlanması halinde üretim kapasitesinde % 33, en iyi ihtimalle 3 birimde tamamlanması durumunda ise % 50 oranında bir artış olacaktır. 5- Uygulanan metotla planlama oldukça kolaylaşmaktadır. Her biri orta büyüklükte bir atölye şeklinde olan beş hücre; işletmenin şimdiki durumuna göre, problemleri daha küçük ve az olan birimler durumundadır. Bu önerilen hücrelerin her biri, çok daha az sayıda farklı parçayla uğraşmak durumunda olduklarından, bir uzmanlaşma sahası meydana gelmiştir. Bu durumda üretim için yapılacak planlama daha kolay olacak ve zamandan da tasarruf sağlanacaktır. 6- Hücre tipi yerleşim ile işletme içindeki iş akışı basitleşecek, azalacak ve daha düzenli hale gelerek, denetim büyük ölçüde kolaylaşacaktır. Böylece işletme yöneticilerinin en önemli problemlerinden biri olan, atölyede hangi mamulün üretiminin hangi aşamada olduğunun izlenmesi, problem olmaktan çıkacaktır. İşletme yönetimine, uygulanan hücre tipi üretim sistemi alternatifleri içerisinden beş hücreli bir hücre yapısı önerilmekle beraber; karar verme durumunda olanlar, diğer alternatiflerin sağladığı avantajları daha önemli ve uygun bulup seçebileceklerdir. Ancak145 önerilen hücre yapısının; belirli kıstaslara göre önemli avantajlar sağladığı, hücre yapısının çok büyük olmadığı, hücreler arası taşımalarda tasarruf sağlayarak makinaların verimliliğini korumayı amaçladığı ve parçaların fazla birim dolaşmadan tamamlanmasını sağlayacak bir özelliğe sahip olduğu, gözönünde bulundurulmalıdır. Ayrıca önerilen hücre yapısına göre yapılacak yeni bir işyeri düzenlemesi sonucunda; a) Personelin etkin bir şekilde çalışması sağlanarak, iş akımı kolaylaşıp hızlanacaktır. b) Bölümler arası taşınan parça miktarları azalarak zaman ve maliyetlerden tasarruf sağlanacaktır. c) Üretimin denetim ve planlaması kolaylaşıp verimlilik artacaktır. d) Makinaların verimli kullanılmaları ile finansman tasarrufu sağlanacaktır. Çalışmamızda önerilen iş yeri düzenlemesi, bütün işletmeler için geçerli olacak ayrıntılı bir plan değildir. Unutulmamalı ki; ayrıntılı bir işyeri düzenlemesinin planlanabilmesi için, en azından beklenen ara stokların hesaplanarak stok alanlarının ayrılması ve tezgahların birbirinden uzaklığı gibi değerleri belirleyecek, bu çalışmanın konusu dışında kalan ergonomik analizlerin de yapılması gerekmektedir.