Zeugma mühür baskılarında krallar, imparatorlar, imparatoriçeler, filozoflar ve semboller

Abstract

?Zeugma Mühür Baskılarında Krallar, mparatorlar, mparatoriçeler, Filozoflar veSemboller? adlı tez çalısmasında, seçilen tiplerin stil kritigi yapılarak incelenmesi, belirlenentiplerin diger antik kentlerdeki benzer örneklerle ve dönemin sanat üslubuyla karsılastırılaraktarihinin saptanması, her tipten kaç kopyanın yapıldıgının tespit edilerek, antik döneminbilinen en zengin gliptik sanatının bilim alemine tanıtılması amaçlanmıstır. Bu amaçdogrultusunda 2000 yılı buluntusu 35.000 adet mühür baskısı tek tek seçilerek, bu tezinkapsamına giren 346 adet tip belirlenmis, bu tiplerin ise toplam 2005 adet kopyalarınınoldugu saptanmıstır.Tezin giris bölümünün ardından konunun çalısma yöntemi açıklandıktan sonraZeugma'nın topografyası, yol güzergahları, tarihi kronolojisi ve yapılan kazılar hakkında bilgiverilmistir. Zeugma'da ilk kazı 1987 yılında Güney nekropolünde yapılmıs, ilk mozaik 1992yılında bulunmus, ilk yabancı kazı ekibi West Avusturalya Üniversitesi ise 1993 yılında kazıçalısmalarına katılmıstır. Birecik barajı yapımının gündeme gelmesiyle birlikte 1995 yılındaNantes Üniversitesi, 1997'de Bern Üniversitesi, 2000 yılında PH'ün maddı katkılarıylaOxford Unit, CCA restorasyon ekibi, Ankara Üni. Baskent Meslek Yüksek okulu restorasyonekibi kazı çalısmalarına katılmıstır. Zeugma girisim gurubu da bu kazılara destek vermistir.Gaziantep Müze Müdürlügü kazı ekibi tarafından skeleüstü tepesinde 1998-2000 yılındayapılan kurtarma kazı çalısmasında Zeugma agorası kısmen meydana çıkarılmıs ve burada275yangın geçirmis yıkıntı içinde, papirus ve parsömenleri yanmıs olan 100.000 adet mühürbaskısı bulunmustur.Tezin arsivler bölümünde Helenistik ve Roma dönemi arsivleri ve Zeugma'nın agora,ev ve ticari mekan arsivleri tanıtılmıstır. Mühür baskıları antik kentlerin bir çok mekanındaele geçmistir. Bunlar, dini yapılardan tapınak arsivinde, resmi yapılardan agora arsivinde venomophylakion'da, nekropollerde lahit ve osthetek içinde, özel evlerin arsivinde, bodrumundave deposunda, saray dolgusunda ve taban mozaiginin altındaki kontekslerde bulunmustur.Zeugma'da ise mühür baskıları agora arsivinde ve evlerin, dinlenme odası ve depolardabulunmustur. Poseidon evinde dinlenme odası ve depoda (Tablinium) bulunurken, Dionysosevinin de deposunda (Tablinium) ele geçmistir. Zeugma agora arsivinde çok sayıda çivininbulunması, mühür baskılarının raf ve sandıklarda korundugunu göstermektedir. Zeugma'dansonra en çok mühür baskısı Tigris Seleukeiasında, üçüncü. sırada ise Delos'da bulunmustur.Mühür baskıları bölümünde, mühür baskıları ve islevleri açıklanmıstır. Mühürbaskıları yüzük tası+kasının kil çamuruna basılmasıyla elde edilmistir. Antik kaynaklarda vegünümüze saglam kalan papirus belgelerinde, mühür ve mühür baskılarının kullanımındanbahseden bir çok bilgi mevcuttur. Bunlar, mülkün güvenliginde, tasıyanın kimliginisaptamada, tapınma ve dinsel ayinde, mektuplasmada, noter belgelerinde (Köle satısı, mülkalımı, evlilik, veraset vb) ve vergi alındılarıyla ilgilidir.Zeugma mühür baskılarının ön yüzünde tanrı, tanrıça, krallar, imparator, imparatoriçe,filozoflar ve hayvanlardan olusan figürler betimlenmistir. Arka yüzünde ise baglandıgıbelgenin izi mevcuttur. Belirlenen tiplerin katalog bölümünde stil kritiginin yapılmasıylaZeugma Mühür baskılarında, belirgin biçimde, Cumhuriyet Dönemi, Julius-Cladius'lar,Traianus ve Hadrianus Dönemi, Antonin'ler ve Severus'lar Sülalesinin portre stili, erkek vekadın portrelerinde izlenilmistir. Ayrıca, bası bantlı kral portreleri, sair Homeros, filozofSokrates, Epikur vb. hatip Demosthenes'in portrelerine de rastlanılmıstır. Zeugma mühürbaskılarında Romalı karakterlerin agır bastıgı tokalasan el, basak ve hashas tutan el tasvirleride mevcuttur. Avgustus'un burcu, IV. Scythica lejyonunun sembolü olan Capricorn betimleride yer alır. Ayrıca, kartal, Roma döneminde Roma'nın ve lejyon askerlerinin sembolü olup,çok sayıda bulunmustur. Zeugma mühür baskılarında Geç Cumhuriyet döneminde baslayanve Roma döneminde oldukça popüler olan basak, hashas ve dal tutan sag ve sol el, tokalasanel ve bolluk, bereketi simgeleyen bereket boynuzu betimleri de mevcuttur.276Roma mparatoru Avgustus'un portresinin oldugu (no.256 Lev.31) mühür baskıları805 adet ile sayıca en fazla olanıdır. Bunu, parmak izliler (no.163 Lev.22) ve daire damgalımühür baskıları (no.64) izlemektedir.Zeugma mühür baskısında yazılı ele geçen mühür baskılarında adlar ve ask sözcükleriyazılırdır. Antiokhos ve Philippos gibi adlara da rastlanılmıstır. Bu adların, yüzük tası ustasınaait oldugu düsünülmektedir.Zeugma'nın en fazla iliskili oldugu kent, aynı zamanda dönemin eyalet baskenti deolan Antiochia dır. Mühür baskılarının bazısında, Antiochia sehir tanrıçası Tykhe'nin ve Asinehrinin tanrısı Orantes'in resimleri yer alır. Ayrıca, Antiochia'nın kurulusunu sembolizeeden, bası geriye dönük kosan koç, hilal ve yıldız motifi, mühür baskılarında görülmektedir.Edessa (Urfa) yazılı mühür baskıları ve Carhae'yi (Harran) sembolize eden hilal resimlimühür baskıları da bulunanlar arasındadır. Uzak yerlerden ise Efes, Kıbrıs'da New Paphos,Afrika'da Apollonia ile ilgili mühür baskıları da bulunmustur. Bu mühür baskıları,Akdeniz'in Mezopotamya'ya açılan kapısı olan Zeugma'nın, Hindistan'dan gelip, Akdenizlimanlarına ulasan kervan yolu üzerindeki geçit konumunu vurgulamaktadır.Zeugma mühür baskılarını olusturan, yüzük taslarına ve mühürlere negatif olarakislenen figürlerde degisik oyma tekniklerinin kullanıldıgı, Zeugma mühür baskılarındakipozitif figürlerin incelenmesi neticesinde belirlenmistir.Zeugma mühür baskılarında portre üslubu, oymacılıgın teknigi, tipler, yazı karakterive yazılardaki tarihe göre tarihleme yapılabilmektedir. Bu mühür baskılarında, CumhuriyetDönemi içerisinde en erken örnek M.Ö.1. yüzyılın 1. çeyregine tarihlendirilirken, en geçörnegin tarihinin ise M.S. 3. yüzyılın ikinci çeyregine kadar uzandıgı saptanmıstır.Zeugma mühür baskılarında Avgustus v.b. Roma imparatorlarının mühür baskılarınınoldugu resmi mühürler, tanrı ve tanrıça tasvirlerinin yer aldıgı özel mühürler bulunmaktadır.Bunlar, Zeugma mühür baskılarının hem yönetim, hem de sivil halka ait oldugunugöstermektedir. Zeugma'nın gliptik sanatını yansıtan bu mühür baskılarındaki figürler, budönemin gliptik sanatı hakkında, genis bir kaynak olusturmakta olup, Roma dönemindeZeugma'nın ticari, siyasi ve kültür merkezi oldugunu da ortaya koymaktadır.

The subject of PHD study is ?The figures which are emperors, empress, kings,philosophers and symbols on the Zeugma seal impressions?. The aims of the study are, thestyle of types which are chosen are studied, the types compare with pattern in another ancient277cities and art manner, for the date is fixed of the seal impressions. To make firm how manycopies were made from every type, the seal impressions which are the richest glyptic arts ofthe world which is known, to introduce to scientific world. The way of this aim, 35.000 sealimpressions which are excavations finding of 2000 year, were chosen one by one and 346types were determined and 2005 Copies of the types were fixed.The information was given about topography, roads, chronology and excavations ofZeugma, after introduction, methods and study of subject were explained. First excavationwas made in 1987 on south necropolis, first mosaics were found 1992, first foreign excavationteam which is west Australia University attend to excavations 1993 in Zeugma. After Birecikdam began to built, Nantes University in 1995, Bern University in 1997 attends savingexcavations. In 2000, Oxford Unite, CCA restoration team which is supported by PHI. AnkaraUniversity, restoration High school and Initiative team of Zeugma attend the works too. In1998-2000, archeological team of Gaziantep Museum excavated on skeleüstü hill and agorapartly was opened. In the room of agora, archives were found. In the archives 100.000 sealimpressions which has papyrus and parchments that had burn inside remains were found.Zeugma has biggest seal impression collections of the World. Second biggest archives isSelevcia on Tigris, also as third is Delos.On archives part of PHD study, Hellenistic and Roman times archives and agora, housesand trade room archives of Zeugma were introduced. In ancient times, Seal impressions werefound in temples, agora and nomophylakion, filling of palaces, on necropolis, in sarcophagiand osthetec, in cellar and tablinium of private houses and kontex which is under of mosaics.Also, the seal impressions were found in agora archives and houses archives in Zeugma.While seal impressions, in resting room and tablinium of Poseidon house were found, intablinium was found of Dionysus house. t can be said, seal impressions are kept in the boxesand on the selves, because, many nails are found in the agora archives of Zeugma.On the seal impressions part, functions of seal impressions were explained. Sealimpressions were made by seal or ring stone which press to clay. There are much informationon the old papyrus and parchments which are written use of seal impressions. These areinterested on property security, fixing identity of person which carry it, at worship andreligion ceremony, on corresponds, document of notary and taxes.There are gods, goddess, kings, emperors, empress, philosophers, animals? figures onthe obverses of seals impressions of Zeugma. Also, there is a trace which is tied documentthat is papyrus or parchments on reverse. On the catalogs part, it can be see, portrait style of