İstanbul selâtin camilerinin kuşak yazıları

Abstract

İstanbul, Osmanlı Devleti'ne en uzun süre başkentlik yapması sebebiyle en çok selâtin camiinin inşa edildiği şehir olmuştur. Fatih'in İstanbul'u fethetmesinden Osmanlı'nın son dönemine kadar İstanbul'da yapılan 33 selâtin camiinden 14 tanesinde, toplam uzunlukları 717 metreyi bulan kuşak yazılarına rastlanmıştır. Bunlar; Üsküdar Atik Valide, Sultan Ahmed, Üsküdar Çinili, Eminönü Yeni, Nuruosmaniye, Beylerbeyi Hamid-i Evvel, Eyüp, Üsküdar Selimiye, Nusretiye, Hırka-i Şerif, Aksaray Pertevniyal Valide Sultan, Yıldız Hamidiye, Hidayet ve Teşvikiye Camileridir.Celî yazının gelişimi açısından önemli bir yeri olan ve Kâbe örtüsündeki yazılardan ilham alarak gelişen kuşak yazıları iki istisna dışında ?celî sülüs? hattıyla yazılmıştır. Sultan Ahmed Camii kubbe eteğindeki kuşak yazısında ?celî muhakkak?, Yıldız Hamidiye Camii kuşak yazısında ise ?tezyinî kûfî? tercih edilmiştir.Klasik dönemde daha ziyade çini üzerinde görülen kuşak yazıları Geç dönem Osmanlı camilerinde genellikle mermer üzerine zemin oyma tekniğiyle işlenmiştir ve altın varaklı yazının zemini siyaha boyanmıştır.Metin olarak çoğunlukla sûrelerin veya ayetlerin tercih edildiği görülmüştür. İncelenen kuşak yazılarından sadece dördünde hattat imzası yer almaktadır. İstif düzeni bakımından en çok iki katlı istif düzeni tercih edilmiştir. Harf anatomileri, harekeler, mühmel harfler ve istif estetiği bakımından geç döneme doğru güzelleşen bir gelişme gözlenmiştir. Nuruosmaniye Camii'nin 155 metrelik kuşak yazısı, istif imkânları açısından önemli bir örnek olmuştur. Nusretiye Camii'nin Râkım tarafından XIX. yüzyıl başlarında yazılan kuşak yazılarında celî hattın gelişimi bakımından oldukça önemlidir. Kazasker M. İzzet Efendi'nin Hırka-i Şerif Camii yazılarında da celî yazının ulaştığı seviye görülür.Sonuç olarak; İstanbul selâtin camilerinin kuşak yazıları, yazının estetik gelişimi hakkında eşsiz ipuçları sunarak, mimari ile yazıyı anlam bakımından zarif bir biçimde kaynaştırmaktadır.

Having been made the capital subsequent to the conquest, Istanbul became the city where the highest number of Imperial mosques was built due to the fat that it was the longest-standing capital of the Ottoman Empire. In this framework, 33 Imperial mosques in Istanbul were examined in terms of their band scripts. However, only in 14 mosques were scripts matching the definition of ?band script? encountered. These 14 mosques are listed below: Atik Valide, Sultan Ahmed, Uskudar Cinili, Eminonu Yeni, Nuruosmaniye, Hamid-i Evvel, Eyup, Uskudar Selimiye, Tophane Nusretiye, Hirka-i Sherif, Aksaray Pertevniyal Valide Sultan, Yildiz Hamidiye, Eminonu Hidayet and Tesvikiye Mosque.These band scripts, which have an important place in the development of jali script, are written in ?jali sulus? style with the exception of two mosques. ?Jali muhakkak? style was used in the band script at the dome plinth of Sultan Ahmed Mosque and ?tezyini kufi? was preferred in the band script of Yildiz Hamidiye Mosque.The band scripts examined are poor in terms of the signatures of calligraphers; indeed, the number of signed band scripts is only four. A significant improvement is observed in the band scripts carved by Rakim in Nusretiye Mosque in terms of the development of jali style.In conclusion, band scripts are among the most prominent decorative elements of these mosques: They offer unique clues as regards the aesthetic development of script and elegantly combine architecture and script in terms of meaning.