Kırşehir masifi kuzeyindeki oligosen istiflerinin sedimantolojisi

Abstract

Çankırı-Çorum Havzası Oligosen istifleri, özellikle Yerköy (Yozgat) ile Delice (Kırıkkale) arasında yanal devamlılığı olan ve kırmızı rengi ile kolay haritalanabilen karasal kırıntılılardan oluşur. Litolojisi çoğunlukla konglomera, kumtaşı ve çamurtaşı olup, yer yer evaporit seviyeleri bulundurur. Fasiyes analizlerine göre alüvyon yelpazesi, akarsu ve göl ortamlarında çökelmiştir. Önceki çalışmalarda İncik, Deliceırmak, Kızılöz ve Kızılırmak Formasyonu olarak haritalanan birimin yaşı Oligosen, geç Oligosen, Oligosen-erken Miyosen olarak verilmektedir. Omurgalı fosil, palinoloji ve göreceli stratigrafi verileri Oligosen-erken Miyosen aralığını gösterse de alt ve üst sınırların nerelere kadar uzandığı belli değildir. Öte yandan, Kırşehir Masifi'nin yükselmesi ve yüzeylenmesi, daha genel ifade ile İç Anadolu'dan denizin çekilmesi ve bölgenin tektonostratigrafik evriminin anlaşılabilmesi için bu istifin stratigrafisinin belirlenmesi ve petrografisinin ortaya konulması gereklidir.Kayaç örnekleri üzerinde gerçekleştirilen incelemelerde paleoakıntı yönlerinin havzanın kuzeyinde kuzeyden güneye doğru, havzanın güneyinde ise güneyden kuzeye olduğu belirlenmiştir. Özellikle konglomeraların çakıl bileşenleri incelendiğinde magmatik ve metamorfik kökenli bileşenlerin varlığı, Oligosen Dönemi tortul kayaçlarının çökelimleri esnasında bölgenin temel kayaçlarını oluşturan Kırşehir Masifi'nin yüzeyde bulunduğunu ve bu kayaçlara kaynak oluşturduğunu göstermektedir. Havzanın güneyinde volkanik bileşenlerin hakimiyeti mevcutken, kuzeyde ise ofiyolitik kayaçların da çakıl bileşenlerinde yer aldığı belirlenmiştir. Kumtaşlarında ağır minerallerin varlığı bu kayaçların olgunlaşmadığına ve hızlı depolandıklarına işaret etmektedir. Aynı zamanda feldispat minerallerinin bolluğu ve tane boyunun büyük oluşu depolanmanın kaynağa yakın olarak gerçekleştiğini ve feldispat minerallerinin atmosferik koşullara maruz kalmayacak şekilde hızla depolandığını göstermektedir. Bu veriler havzanın kuzey kesiminin güneyine göre daha yüksek olduğu sonucunu doğurmaktadır. Oligosen döneminde Kırşehir Masifi'nin kuzeyinde kalan birimlerin bir akarsu sistemi içinde depolandıkları ve bu akarsu sistemine zaman zaman alüvyal girdinin malzeme sağladığı, zaman zaman da çok sığ, küçük yerel göllerde kireçtaşı oluşumlarının gerçekleştiği belirlenmiştir.

The Oligocene successions of Çankırı-Çorum basin are composed of terrestial clastic rocks which have lateraly persistant and easily mapped by red colour. The lithology is generally conglomerate, sandstone and mudstone while some evaporite levels also exists. The unit is deposited in fluvial and lake environment according to facies analyses. The unit, which mapped as İncik, Deliceırmak, Kızılöz and Kızılırmak Formation in previous studies, dated to Oligocene, Late Oligocene, Oligocene-Early Miocene. However vertebrate fossil, palinology and relative stratigraphy data shows Oligocene-Early Miocene interval, the upper and lower limits of the unit are unclear. On the other hand, for the uplift and exhumation up of Kırşehir Massif, for a wider expression; the regression of seawater from Central Anatolia and for a better understanding of the tectonostratigraphic evoluation of the region, determination of the petrography and stratigraphy of the succession is necessary. The paleoflow directions obtained from south to north on the southern part of the basin while it is from north to south on the northern part investigations by the investigations on rock samples from field work. Particulary when the gravel componaunds of the conglomerates the presence of the magmatic and metamorphic rock fragments indicates Kırşehir Massif which represents the basement units of the region is outcropped while Oligocene sedimentary rocks deposited and acts as source rock to these sedimentary units. While ophiolitic gravels are present in Oligocene conglomerates on the southern part of the study area, volcanic pebbles are dominant on the northern part. The heavy mineral presence in sandstones indicates that these rocks arent matured and rapid deposition. At the same time abundance of feldispars and the coarse grain size of them shows deposition occured close to source and deposition was fast enough to not let to weathering of feldispar minerals on the atmospheric conditions. These data give the result of the norhern part of the basin was higher in comparison to southern part. It is concluded that in Oligocene time, the units on the north of the Kırşehir Massif deposited in an fluvial system which sometimes supported by aluvial sediments while some very shallow lacustrine limestones are locally exist.