Nasûh Es-Silâhî`nin Umdetü`l Hisâb Adlı Eseri (89b-179a) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım).

Abstract

Bu yüksek lisans çalışmasının konusunu müellifi Nasûh Es-Silâhî Eş-Şehîr Bi-Matrâkî (Matrakçı Nasûh) tarafından 940/1533 yılında yazılan ve Kânûnî Sultan Süleyman?a sunulan Umdetü?l-Hisâb (89b-179a) adlı eser oluşturmaktadır. Eser, `Arap Siyâ?atı, Hint rakamları, toplama, çıkarma, bölme, iki katını alma, çarpma, para hesabı, ölçü birimleri, miras hesabı, dört orantılı sayı, çift yanlış hesabı, vergilerin hesabı, işçi-havuz problemleri, hareket(hız) problemleri gibi 16. yüzyıl matematiğine ait ve o dönemki muhasebeciler ve öğrenciler için gerekli olan bütün bilgileri bünyesinde barındırmaktadır.Bu yüksek lisans teziyle adı geçen eserin ses ve şekil özellikleri tespit edilip dizini hazırlanarak zengin bir dil varlığına sahip olan Türkçeye katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Eserin giriş kısmında Türklerde bilim ve matematik, ünlü Türk matematikçileri, müellifin hayatı ve eserleri, çalışmanın bölümleri, yazılış tarihi, nüshaları, dili ve üslûbu hakkında bilgiler verilmiştir. Atatürk?ün matematik terimlerinin Türkçeleştirilmesi sürecindeki rolü ve Türkçeyi bilim dili hâline getirme çabalarından bahsedilmiştir. Matematik ve miras terimleri tablolaştırılarak bu alanlardaki sözlük çalışmalarına katkı sağlanmak amaçlanmıştır. Bu çalışmada, eserin metni transkripsiyon alfabesiyle yeni Türk harflerine aktarılmış, metindeki bütün kelimeleri içeren ve o dönemin söz varlığının tespitine de katkı sağlayacak dizini hazırlanmıştır. Eserin ses ve şekil özellikleri tezin dil özellikleri bölümünde incelenmiştir.ANAHTAR KELİMELER: Matematik, problem, bölme, toplama, miras

The topic of this postgraduate study consists of the work titled Umdetü?l Hisâb (89b-179a) written by es-silâhî eş-şehîr bi mâtraki (Matrakçı Nasûh) in 940/1533 and presented to Kânûnî Sultan Sülaymân (Suleiman the magnificent). The work involves all the information related to 16th century maths and necessary for accountants and students of that era such as ?Arabic siy-aqat alphabet, Indian numbers, addition, subtraction, dividing, taking double, multiplication, money accounts, units of measurement, estate accounting, four proportional number, double error account, tax accounts, worker and pool problems, speed problems etc.It is aimed to determine the phonetic and morphologic features of said work, to prepare an index and to contribute to Turkish that has a rich language entity. In the Introduction part of the work, information about science and maths in Turks, famous Turkish mathematicians, author?s life and works, parts of study, writing date, copies, language and style. Role of Atatürk making mathematical terms Turkish and his efforts to make Turkish a science language are mentioned. By tabulating mathematical and estate terms, it is aimed to contribute to dictionary works in this field. In this study, the text of the work have been transferred to the new Turkih letter with transcription alphabet, and the index including all the words in text that will contribute to the vocabulary of that era have been prepared. Phonetic and morphologic features of the work are examined in linguistic features of the thesisKEY WORDS: Maths, problem, division, addition, inheritance