XVIII. yüzyılın ilk yarısında Güney Kafkasya: Osmanlı, Safevi ve Rusya kıskacında

Abstract

1722 yılında Safevi Devleti'nin başkenti olan İsfahan'ın Afganlar tarafından ele geçirilmesi üzerine Rusya'nın Kafkasya içlerine doğru ilerlemesi Osmanlıyı tedirgin etmiş ve bu bölgeye sefer açmıştır. 1723 yılında Serasker İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Tiflis'i aldıktan sonra Gence'ye yönelmiştir. Ancak İbrahim Paşa'nın serdarlık ettiği Osmanlı ordusu Gence önlerinde başarısız olmuştur. Bunun üzerine İbrahim Paşa Güney Kafkasya seraskerliğinden alınarak yerine Arifi Ahmet Paşa tayin edilmiştir.Osmanlı Devleti 1724 yılının Haziran ayında Rusya ile Güney Kafkasya'nın paylaşılmasını ön gören İstanbul anlaşmasını imzaladıktan sonra Revan'a yönelmiştir. Arifi Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu yaklaşık üç ay süren kuşatmadan sonra 1724 yılının Ekim ayında kaleyi ele geçirmiştir. 1725 yılında Serasker Mustafa Paşa tarafından Gence Kalesi'nin zapt edilmesiyle Gence-Karabağ bölgesi Osmanlılara bağlanmıştır. Kahetiya'nın Osmanlıya kesin bir şekilde bağlanması ise 1731 yılında Kral II. Konstantin'in Yusuf Paşa tarafından öldürülmesiyle gerçekleşmiştir. Böylelikle Güney Kafkasya'nın ilhakı sona ermiştir.Osmanlı Devleti bölgedeki hâkimiyetinin düzenliğini sağlamak için özellikle tahrirat işlemine başlamış Güney Kafkasya'yı Kahetiya hariç Tiflis, Revan ve Gence-Karabağ olmak üzere üç eyalet birimine ayırmıştır. Bununla da yetinmemiş XVIII. yüzyılın başlangıcında bölgede yaşanan karışıklık ve seferler dolayısıyla yurtlarını terk ederek başka yerlere göç eden halkı geri döndürmeye çalışmıştır. Yine bazı vergileri kaldırarak veya azaltarak halkı rahatlatmaya yönelik adımlar attığı gibi ticaretin gelişmesi için Aras ve Zengi nehirlerini temizlemiş, emniyet ve asayiş ortamını sağlamak içinde eşkıyalık hareketlerini önlemeye çalışmıştır. Ayrıca bölgede İslam'ın yayılması için din adamları gönderdiği gibi Medrese, Mescit ve çeşitli vakıflar kurmuştur.Ancak 1730 yılında Patrona isyanın patlak vermesi ve bu olayın devleti iç karışıklığa sürüklemesi Osmanlının bölgede tam manasıyla hâkimiyet tesisine engel olmuştur. Buna karşın Nadir'in İsfahan'da Safevi hâkimiyetini ele geçirip İran'da istikrarı sağladıktan sonra Safevi Devleti'nin kaybettiği eski topraklarını tekrar almaya çalışmıştır. Bu maksatla harekete geçen Nadir Han 1734-1735 yıllarındaki yaptığı savaşlarla 1723-1725 yıllarında kaybettiği Güney Kafkasya topraklarını geri almıştır.

Upon the capture of Esfahan, the capital of Safavid Empire in 1722, by Afghans, Russia's moving into Caussia worried the Ottoman Empire and Ottomans commenced a campaign to this region. After the Ottoman Army, led by commander General Ibrahim captured Tbilisi, they headed for Gence. However, Ottoman Army led by General Ibrahim failed in Gence. Upon this failure, General Ibrahim was impeached from the position of Caussian Directorship, and General Arifi Ahmet was appointed to the vacant position instead.After signing Istanbul Treaty in June, 1724, which encompassed the partake of Russia and South Caussia, headed for Revan. Ottoman Army under General Arifi Ahmet control managed to capture the castle in October, 1724 after a blockade lasting about three months. In 1725, upon the control of Gence Castle by General Mustafa, the region between Gence and Karabağ was added to Ottoman territory. The inclusion Kahetiya to the Ottomans for sure was realized in 1731 upon Constantine II's death by General Yusuf; thus, the annexation of South Caussia ended likewise. In order to provide the regular control of the region, Ottoman Empire began local administration proceedings and divided the South Caussia, except Kahetiya, into three states as Tbilisi, Ravan and Gence. Furthermore, Ottomans tried to dissuade people migrating to other regions because of the disorder and campaigns in the region in the beginning of the 18th century. Moreover, not only did they take some steps by both abolishing or lessening particular taxes to relieve the public, but also cleaned the rivers Aras and Zengi, and sustained security and legacy by trying to prevent banditry activities. They also appointed religious staff and built monastries, mosques and various foundations in order to spread Islam.However, after the breakout of Patrona uprising and the disorder in the empire caused by this uprising prevented the state from establishing a proper control in the region. On the contrary, the empire tried to capture the former territories lost by the Safavid Empire after capturing the Safavid control and setting stability in Iran. Nadir Han, who took action with this aim, regained the former territories in the South Caussia between 1723-1725 after the wars fought between 1734-1735.