Milletlerarası ticari tahkime ilişkin UNCITRAL model kanununda yargılama yetkisi kavramı ve tahkim mahkemesinin yargılama yetkisinin sınırları

Abstract

Milletlerarası ticari ilişkilerde ortaya çıkan anlaşmazlıklarda tarafların, yerel mahkemeler yerine, tahkim mahkemelerini tercih etmesinin temel nedenleri arasında, tahkim mahkemesi kararlarının daha kolay alınabilmesi, tarafların iradesi altında gelişiyor olması, bu nedenle yargılama sürecinde öngörülemeyen çok fazla sürpriz ile karşılaşılmaması ve 1958 tarihli ve Türkiye'nin 1991 tarihinden itibaren taraf olduğu `Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkındaki New York Konvansiyonu`na dayanılarak, yerel mahkemelerce tanıma ve tenfiz işlemlerinin yapılması ile bu anlaşmaya imza atmış tüm ülkelerde hukuki geçerlilik kazanıyor olmasıdır.UNCITRAL Model Kanunu `ad hoc tahkim usulünü benimseyerek, çözüm sürecinde tarafları serbest bırakmış, sürece olan devlet müdahalesini en aza indirmeye çalışmış, tartışmalı konularda açıklayıcı hükümler getirerek tahkim kararlarının tenfizini kolaylaştırmış, ülkeler tarafından kendi içlerinde yapacakları tahkim düzenlemelerine örnek bir model teşkil etmeyi amaçlamıştır.Tahkim mahkemesinin kendi yargılama yetkisini karara bağlamasına Kompetenz-Kompetenz kuralı denilmektedir. Kompetenz-Kompetenz kuralı, UNCITRAL Model Kanunda özellikle m.16 ve m.8 ile desteklenmektedir. `Kompetenz-Kompetenz` kuralı, taraflarca tahkim mahkemesinin yargılama yetkisi hakkında bir uyuşmazlığa düşüldüğünde, tahkim mahkemesinin, kendi yargılama yetkisini sorgulaması ve bunun üzerinde karar vermesi durumunu açıklar. Bu prensip tahkim yargılamasının yaygınlaşması ve tahkim yargılamasına devlet müdahalesinin en aza indirilmesi amacıyla ortaya çıkmıştır.Taraflar tahkim yargılamasında uygulanacak hukuku seçerken, tahkim mahkemesi tarafından verilecek tahkim kararının iptal edilmemesi ve kolaylıkla tenfiz edilebilmesi için tahkim sözleşmesinin şekli ve maddi kriterleri, yargılamanın yapıldığı ve tenfiz ülkesi emredici hukuk kurallarına öncelik tanınması, bağımsız ve tarafsız hakemlerce yargılama yapılması, savunma hakkı, kamu düzeni, taraflarca belirlenen usul kurallarına uyulması gibi bir takım kriterleri göz önüne almak zorundadırlar. Aksi takdirde taraflar büyük emek ve para harcayarak aldıkları tahkim kararını uygulatamazlar.Tezimizde UNCITRAL Model Kanunu mehaz alınması hasebiyle 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanununa da sıklıkla değinilmiştir. Her iki kanunun hükümleri ve uygulamaları karşılaştırılmış ve UNCITRAL Model Kanununun Türkiye'deki uygulamalarından da örnekler verilerek konunun daha iyi anlaşılmasına gayret gösterilmiştir. Bu arada eski HUMK ve yenilenmiş hali olan HMK'dan ilgili maddelerde örnek verilerek karşılaştırmalar yapılmıştır. Aynı zamanda Türkiye'de milletlerarası ticari uyuşmazlıkların çözümü için milletlerarası tahkim yolunu seçecek gerçek ve tüzel kişiliklere uygulamada dikkat etmeleri gereken önemli noktalar milletlerarası davalardan örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır.

Among the main reasons of being prefered arbitration tribunal by parties to solve the disputes rising during the international commerce are the practical prosedure of the arbitral tribunal desicions, being processed by parties self control, not being so much unforeseen situations and surprises, and becoming easily valid by the way of taking recognition and enforcement of the tirbunal decions by courts under 1958 New York Convention which was accepted most of the countries around the world. UNCITRAL Model Law aims that simplifying the recognition and enforcement of the arbitral tribunal decisions and setting an example/model to the legal arbitral regulations of the countries trough decrising the goverment interventionism and clarifying controversial points.The competence of arbitral tribunal to rule on its jurisdiction is `competence-competence`. The rule of competence-competence is supported by the UNCITRAL Model Law especially truogh Article 8 and Article 16. This rule explains competing by the tribunal itself in the case of having disputes of the parties regarding to jurisdictional rule of arbitral tribunal . This rule has been raised due to decrising the goverment interventionism and making arbitration widespread around the world. The parties must take into consideration some criterias while determination of rule of proceedings such as critera of definition and form of the arbitration agreement, giving the priority to the compulsory legal rules of the place of arbitration and the county of the recognition, hearing by impartial and self-contained judges, right of defense, public order, following the rules adopted by the parties not to setting aside the tribunal desicion and to getting recognition and enforcement from the courts. Otherwise, they can not be enforced the tribunal desicion to which were wasted so much many and time so far.International Arbitration Code of Turkey was mentioned in our thesis almost in every parts due to refering UNCITRAL Model Law. Both the articles and practices of the codes were compered and being given examples from the practices in Turkey including related articles of HUMK and HMK to be understood of the subject-matter much better. At the same time, the main points being taken into the consideration during the arbitration process to the natural and legal persons who prefer the arbitration to the solution of the disputes of the international commerce in Turkey was showed a maximum effort by means of giving the examples of the international cases.