Safeviyye tarikatının şiîleşme ve siyasallaşma süreci

Abstract

Safeviyye Tarikatı, Erdebil ve civarındaki pek çok bölgede yayılmış, buralardaki müritlerinin gücünden ve sadakatinden yararlanarak Safevî Devleti'nin temellerini atmıştır. Bu sebepten hem dinî hem de siyasi açıdan İslam tarihini derinden etkilemiştir. XIV. yüzyılın başında Sünnî/Şafiî bir tarikat olarak kurulan Safeviyye Tarikatı, iki yüzyıllık bir sürecin sonunda XVI. yüzyılın başında bünyesinden Şiî bir devlet ortaya çıkartmıştır. Bu zaman içerisinde tarikat büyük değişimler geçirmiştir. Tarikat, Sünnî bir itikada sahip iken zamanla Şiîleşmiş, buna eş zamanlı olarak da dönemin şartları içerisinde varlığını sürdürmek maksadıyla siyasallaşma yoluna gitmiştir.Safeviyye Tarikatı'nın yönünü değiştiren iki temel değişim olan siyasallaşma ve Şiîleşmenin bir takım nedenleri vardır. Bunlar tarikatın kurucusu Şeyh Safiyyüddin Erdebilî'nin ölümünden sonra İlhanlı Devleti'nin çöküşü ile bölgede üstün gücün olmaması, Timur'un Ankara Savaşı sonrasında Hoca Ali'nin etkisiyle Türkmen esirleri serbest bırakması ve Erdebil ve civarındaki toprakları gelirleriyle birlikte tarikata bağışlaması ve konar göçer Türkmenlerin Sünnî Osmanlı'nın hakimiyetinden rahatsızlık duyarak Erdebil'i sığınak olarak görmeye başlamasıdır. Tarikatın, varlığını ispatlamak için bir siyasi güç olarak ortaya çıkması, bölgede bulunan devletler ile temas kurmasını kaçınılmaz kılmıştır. Kurulan temaslar, savaş veya tarikat şeyhlerine verilen siyasi destek biçiminde gerçekleşmiştir.Tarikatın siyasallaşmasından bağımsız düşünülemeyecek olan Şiîleşmeye zemin hazırlayan nedenler; Şafiîlik ile İmamiyye Şia'sının birbirine yakın durması, Hoca Ali'nin Ehl-i Beyt sevgisi, İlhanlı Devleti hükümdarlarının ve Timur'un tarikatın şeyhlerine hürmet etmesi, İsmailî dâîlerinin etkisi ve tarikatın kurulmuş olduğu coğrafyadır.Anahtar Kelimeler : Tarikat, Safeviyye Tarikatı, Erdebil, Şiîleşme, Siyasallaşma

The Safaviyya spread in Ardabil and several regions around it and laid the foundations of Safavid Dynasty taking advantage of power and loyalty of the disciples there. For that reason, it had a deep impact on Islamic history in terms of both religious and politically. The Safaviyya, which was founded as a Sunni/Shafii Tariqa in the beginning of 14th century, formed a Shi'ite state after two hundred years in the beginning of 16th century. The tariqa underwent fundamental changes within this time period. Although it had a Sunni belief, it became Shi'ite in time and at the same time it tended to be politicized in order to survive in that time's conditions. There were some reasons of the Safaviyya's being politicized and Shi'ite which were two fundamental changes leading it to change its direction. These are as following: being no dominant powers in the region when the Ilkhanate collapsed after the death of Safi-ad-din Ardabili, Timur's setting Turkmen captives free after the Battle of Ankara being influenced by Hodja Ali, his donating Ardabil and the territories around it, including their incomes, to the tariqa, and being uncomfortable with the domination of Sunni Ottomans, the migrant settler Turkmens' consideration of Ardabil as a shelter for themselves. Arising of the tariqa as a political power in order to prove its existence caused it to come into contact with the states in the region unavoidably. These contacts took shape as a wars or political supports to the sheikhs of tariqas. The reasons leading up the tariqa to become Shi'ite which cannot be considered independently from its politicisation were these: being close of Shafiism with the Shi'a Imamiya, Hodja Ali's love to Ahl al-Bayt, the Ilkhanate rulers and Timur's respect to the sheikhs of tariqas, the influence of Da'i al-Mutlaqs and the geography where the tariqa was founded. Key Words: Sufi Order, Safavid Sufi Order, Ardabil, Becoming Shiite, Politization