Türk edebiyatında `Gülistân` ve Hasan Rızâyî`nin `Cûy-ı Rahmet` adlı Manzûm Gülistân Şerhi (inceleme-metin)

Abstract

Sa'dî tarafından XIII. yüzyılda manzum-mensur olarak kaleme alınan Gülistân, Fars edebiyatının sınırlarını aşarak dünya edebiyatına mâl olmuş ahlaki bir eserdir. XIV. asırdan günümüze kadar Türk Edebiyatı'nda da pek çok kez tercümesi ve şerhi yapılan, sözlükleri hazırlanan Gülistân; Selçuklu ve Osmanlı sahasında medreselerde okutulmuş, dinî terbiye, kişisel eğitim ve toplumsal gelişim için de faydalanılan temel kaynaklardan biri olmuştur.Bu çalışmada; esas olarak XVII. yüzyıl şairlerinden Aksaraylı Hasan Rızâyî'nin kaleme aldığı ve `Cûy-ı Rahmet` adını verdiği manzum Gülistân şerhi incelenmiş, çeviriyazıya aktarılmıştır. Beş ana bölümden oluşan çalışmamızın Giriş'inde Klasik Türk Edebiyatı'nda şerh ve tercüme geleneği hakkında bilgi verilmiş, I. Bölüm'de Gülistân genel hatlarıyla tanıtılmış, eserin Türk kültür ve edebiyatındaki önemi ile birlikte; Gülistân'ın şerhleri, tercümeleri ve sözlükleri üzerinde durulmuştur. II. Bölüm'de Cûy-ı Rahmet'in müellifi olan Hasan Rızâyî'nin hayatı, sanatı, eserleri anlatılmış, III. Bölüm'de Cûy-ı Rahmet; dil, üslup, şekil bilgisi ve muhteva bakımından incelenmiştir. IV. Bölüm'de Cûy-ı Rahmet; kaynak metin Gülistân ve yararlanılan kaynak olan Şem'î'nin Şerh-i Gülistân'ı ile yapı ve hacim bakımından mukayese edilmiştir. V. Bölüm'de Cûy-ı Rahmet'in çeviriyazılı metni verilerek çalışmamız tamamlanmıştır.

Being written by Sa'dî in both prose and poetry in the 13rd century, Gülistân has become a well-known work on ethics in world literature, going beyond the borders of the Persian literature. Gülistân, which were also many times translated in Turkish literature and appraised and for which glossaries were prepared, became one of the fundamental sources lectured in Ottoman and Seljuk and harnessed in divine nurture and both personal and societal development.In this study, Gülistân, written by Aksaraylı Hasan Rızâyî, one of the 17th century poets, and named `Cûy-ı Rahmet` in poetic version was analysed and transformed via transcription. Comprising five chapters, this study tells about the traditions of translation and commentary in Classical Turkish Literature in the introduction, introduces in the 1st chapter the work Gülistân in general, pointing out its commentaries, translations and glossaries as well as its significance in Turkish culture and literature. 2nd chapter handles the life, art and works of Hasan Rızâyî, the writer of Cûy-ı Rahmet, the language, style, rhyme and content of which were mentioned in the 3rd chapter. 4th chapter involves the structural and volumetric comparison of Cûy-ı Rahmet, source work Gülistân and the benefitted work Şem'î's Şerh-i Gülistân. The study ends with the final chapter featuring the transcript text of Cûy-ı Rahmet.