Naîmâ`ya göre Osmanlı Devleti`nin siyasi yapısı (1574-1659)

Abstract

ÖZETNaîmâ Tarihi, Osmanlı Devleti'nin sonunun başlangıcı diyebileceğimiz bir dönemde kaleme alınan önemli kaynaklardan biridir. Mustafa Naîmâ Efendi, kendinden önceki ve kendi döneminin kısa bir kısmını inceleme fırsatı bulmuş bir devlet adamı ve tarihçidir. Kendisine Amcazâde Hüseyin Paşa tara-fından verilen görev nedeniyle Osmanlı Tarihi'nde ilk resmi vak'anüvist olarak bilinmektedir. Yaşadığı dönemin şartlarının da etkisiyle kronolojiye bağlı kalarak naklettiği olaylarda kısa bir bölüm hariç kendi dönemini fazla aktarma fırsatı bulamamıştır.Çalışmamızın amacı Naîmâ Tarihi'nde bahsi geçen olayları kronolojik olarak aktarmak değildir. Öncelikli olarak dönemin bazı tarihçileri gibi İbn-i Haldûn'un etkisinde kalan Naîmâ'nın tavırlar nazari-yesine getirdiği benzer ve farklı yaklaşımlar açıklanmıştır. Daha sonra eser konulara ayrılmıştır. Konular tesbit edilirken, Naîmâ'nın dönemin kişi ve kurumlar hakkındaki değerlendirmeleri dikkate alınmıştır. Tarihi'nde bahsi geçen padişahlar hakkında Naîmâ'nın bakış açısını dikkate alarak bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra dönemin olayları üzerinde etkili olan sadrazamlar, şeyhülislamlar ve defterdar-lar kişilikleri ve etkileri bakımından başlıklar altında incelenmiştir.Naîmâ, yaşadığı çağı, olayları, toplumu çok iyi gözlemleyen bir tarihçidir. Bu nedenle, eserinde sa-dece siyasi olayları aktarmamış, sosyal meselelere de yer vermiştir. Devlet idaresinde, ekonomide yaşa-nan sıkıntıların hem askeri sisteme, hem de toplumsal yapıya etkileri incelenmiştir. Bunun sonucu olarak ortaya çıkan huzursuzluklar ve isyanlar sebep ve sonuçları ile değerlendirilmiştir. Devlet idaresinde ve halk üzerinde etkili olan kişilerden, düşünce yapılarından ve ilginç olaylardan bahsedilmiştir.Anahtar Kelimeler:Naîmâ, vak'anüvis, İbn-i Haldûn, Osmanlı, padişah, sadrazam, şeyhülislam, defterdar, isyanlar, et-kili kişiler.

SUMMARYHistory of Naima was one of the most important writen sources enrolled in the period named the beginning of the end of Empire. Master Mustafa Naima was a stateman and a historian who had a chance to investigate his own era and a previous era.He was known as a first historian of a state because of the duty given for him he couldn't have an apportmity to transmit his own period –except a short chapter– in the events he told strictly depended on chronology by effects of the era he lived.The aim of our study isn't to transmit events chronologically metioned in the History of Naima. Firstly, similar and different approaches brought into theory of attitude by Naima who was affected by Ibn-i Haldun like other historians of the period were explained. Next, work was separated into subjects. While subjects were determining, Naima's different evaluations about people and assaciations of that period were taken into consideration. In Hıstory of Naima, it was evaluated about Sultans according to Naima's point of view. Then, grand vizier, Sheikh al-Islam, and Chamberlain who were effective on events of period e-were investigated under headlines according to their effects.Naima was a person who abserved well his era, events and society. So, he didn't only transmit poli-tical events but also he mentioned about social events. Difficulties about state managment and economy on system of military and structure of society were investigated in his work. Finally, restlessness and re-bellions appeared as a result of this, were evaluated with reasons and results. His thoughts and evalua-tions related to the life of palace and structure of society, were transmitted. Also, it was mentioned about people who were effective at palace and on public, structure of opinions and interesting events.Key Words:Naima, Historian, İbn Haldun, Sultan, Grand Vizier, Sheikh al İslam, Chamberlain, Rebellions, Ef-fective People.