XVII - XIX yüzyıl Mevlevi sanatkârlar

Abstract

Mevlevîlik, 12. Yüzyılda Mevlanâ Celaleddin-i Rûmî tarafından temelleri atılıp, oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuştur. Sultan Veledin gayretleriyle nizamî hale gelen yol, Ulu Ârif Çelebi'nin çalışmalarıyla yaygınlaşarak birçok bölgede Mevlevîhanelerin kurulmasını sağlamıştır. Mevlevîhaneler verilen manevi eğitim ve günlük yaşayışın belirli kaideler ile işleyişini sürdürmüştür.Zaman içerisinde kuralları olgunlaşarak belirginleşen Mevlevîlik, dergâha atılan adımla, dergâhtaki işleyişe uyum sağlanabileceği kabul edildikten sonra yolculuk başlamış olur. Her kademesi hizmet üzerine kurulu görevler sırasıyla icra edilmeye başlanır.Mevlevîhaneler, verdiği insanî eğitimler dâhilinde fen ilimleri ve sanat eğitimleriyle, bulunduğu dönemlerin en zengin öğrenim kurumlarından olmuştur. Mevlanâ âşıklarının merkezi olarak kabul edilen bu kurumlarda; Kur'an okuyanlar, mesnevi okuyup okutanlar, sema meclislerinde ayin icra edenler, mertebelerine göre çeşitli alanlarda hizmet edenler ve onlara nezarette bulunanlardan oluşan bir sınıf meydana gelmiştir.Hazret-i Mevlanâ'nın sanata olan sevgisinin tesiriyle, Dedelerin Mevlevîhanelerde dervişlere veya muhiplere verdiği eğitimlerin büyük bir kısmı sanat icrası üzerinedir. İstidada göre seçilen Mevlevî, manevi sabır terbiyesi dâhilinde sanatın sabrını da öğrenmiş olmaktadır.Zamanının güzel sanatlar fakültesi ve konservatuarları vazifesini gören Mevlevîhanelerde yetişen sanatkârların icraları sayesinde bu gün gelenekli sanatlarımızın en güzel örneklerinden faydalanma imkânı bulduğumuz söylenilebilir. Bu akademilerde yetişen muhipler ve dede makamına yükselen dervişlerin, zarafet üzerine aldıkları manevi eğitim sayesinde, eğitildikleri sanat dallarında ileri seviyelere yükselerek bir ekol halini almışlardır. İslam medeniyetini temsil eden Mevlevîlik, kendi estetik kaideleri dâhilinde medeniyet âleminde silinmez izler bırakmıştır.Bu çalışmada, 17, 18, 19. Yüzyıllar içerisinde Mevlevîliğe intisab ederek Mevlevî olup Mevlevîhanelerde eğitim almış Mevlevî sanatkârlar derlenmeye çalışılmıştır. Çalışmaya başlamadan önce hedeflenen sanat dallarının tamamı, araştırmaya başladıktan sonra kısıtlamaya gidilmesi gereksinimi doğurmuştur. Mevlevî sanatkârlar olarak kaynakları belirli sanat dalları dâhil edilmiştir. Musikî, hat, resim ve şiir üzerinde durularak bu sanatları icra eden Mevlevî sanatkârlar elde edinilebilinen sanat eseri örnekleriyle birlikte bir araya toparlanmaya çalışılmıştır.

The Mevlevî Order was founded in 12th century by Mawlânâ Jalâl Al-Dîn Rûmî and was established by his son Sultan Veled. Path which has been regular by efforts of Sultan Veled became widespread by studies of Ulu Ârif Çelebi and provided establishing of Mevlevî Lodges in many districts. Mevlevî Lodges maintained the process of given spiritual education and daily life with definite pedestal.The Mevlevî Order whose rules developing in the course of time with a step to lodge the journey has been started after it is accepted that it can be adapted to the functioning of the lodge. Duties whose levels based on service are started to be carried out respectively.The Mevlevî Lodges was wealthiest education centers in that era with science and art education as well as moral education. This foundations is accepted as a center of Mawlânâ lovers and besides that grades had occured with who reads Qur'an, who reads and makes someone read the Mathnawi, who performs Mevlevî Ceremonies, who services in various areas according to his position and who observes them.With effect of Rûmî's love of art, most of the education which is given by the sheikhs to dervishes in the Mevlevî Lodges is about art. The Mevlevî, chosen according to the talent has learned the patience of art as well as nurture of spiritual patience.In that time the Mevlevî Lodges are similar to modern-day's Fine Arts Faculty and Conservatory. By means of performances of artists who has taken education in the Mevlevî Lodges, we find opportunity to benefit from best examples of our traditional arts. In this academies sheikhs and dervishes have taken spiritual education about grace. Thanks to this, they became cult in their branches of art. The Mevlevî Order which represent Islamic Civilisation has left indelible mark in the world with its own esthetics rules.In this study, Mevlevî artists who has became Mevlevî and has taken education in 17, 18 and 19th centuries was compiled. All of the branches of art are targeted before starting to the study. However, after started to search, it had required abridgment. As Mevlevî artists, branches of art whose sources are definite was included. Music, calligraphy, painting and poetry were dwelled on and Mevlevî artists who performed this arts with examples of artworks were tried to gather.