Cumhuriyet Döneminde arşiv çalışmaları

Abstract

ÖZET Bu çalışmada `Cumhuriyet Döneminde Arşiv Çalışmaları` incelemeyi amaçlanmaktadır. Arşivlerin, toplumların idarî, sosyal, kültürel ve siyasî hayatlarmdaki yeri ve önemi günümüzde bütün toplumlarca kabul edilmektedir. Arşivlerin önemi, gerçek veya tüzel kişilerin, kurumların işlevleri sonucu meydana gelen arşiv belgelerinden kaynaklanmaktadır. Arşivler; tarihî, idarî ve hukukî değere sahip olan arşiv belgeleriyle geçmiş ile günümüz arasındaki bağlantıyı oluştururlar. Devletler ve toplumlar için bu kadar önemli olan arşivlerin oluşumunu tarihsel süreç içerisinde incelendiği zaman uygulamaların ülkeden ülkeye değiştiğini fakat modelin merkezi bir arşiv ile eyalet bazmda kurulan arşivlerin oluşturulması şeklinde olduğu görülmektedir Arşivlerle ilgili belgeler M.Ö. 2000 yılma kadar gitmektedir. Arşiv belgelerinin ilk örneklerine yapılan kazı çalışmaları sonucunda, Mezopotamya, Mısır ve Anadolu'da rastlanmıştır. Avrupa ülkelerinin ancak XIV. yüzyılın ortalarından itibaren düzenli arşivlere sahip oldukları ortaya çıkarılmıştır. Avrupa ülkeleri arasında Fransa, İngiltere, Hollanda ve Almanya'da arşivlere büyük önem verilmiştir. Bu ülkeler genelde merkezi bir arşiv ve bu arşive bağlı eyalet arşivleri oluşturmuşlardır. Türklerde arşivcilik anlayışının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin varisi olduğu Osmanlı Devletinin kurduğu arşivler, günümüzde tüm dünyanın dikkatini çekmekte ve değişik bilim dallarında çalışanların araştırmalarına kaynaklık etmektedirler. Osmanlı Devleti 'nde, merkez teşkilatı bünyesinde arşivcilik, daha ilk devirlerde başlamış olmasına rağmen temelini Sadâret yani Divân-ı Hümayun, Bab-ı Defteri ve Bâb-ı Asâfi'ye ait evrakın oluşturduğu Osmanlı Merkez Arşivi 'nin kuruluşu ile ilgili belgelerin düzenli bir şekilde depolanma ve korunmasına, devletin her alanda güçlü olduğu Kanunî döneminde başlanmış, arşivlerin muhafazasında XVIII. yüzyıl ortalarına kadar çok hassas davranılmıştır. Dünyada gelişen arşivsel faaliyetler eş zamanlı olarak Osmanlı Devletinde de etkisini göstermiştir. Bunun sonucunda 1846 yılında, Bab-ı Ali bünyesinde Hazine-i Evrak isminde11 tarafından belgelerin tarihleri, ait oldukları daire ve konularına göre tashih edilerek düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti 'nin yıkılmasından sonra, 1 Mart 1923 tarihinde Hazine-î Evrak' in yerine, `Mahzen-i Evrak Mümeyyizliği` kurulmuştur. 1 Haziran 1927 yılında da Hazine-î Evrak Müdür Muavinliği olarak Başvekâlet Müsteşarlığına bağlanmıştır. 27 Şubat 1982 tarih ve 8/4337 Sayılı Bakanlar Kurulu Karan ile Kadro unvanlarının değiştirilmesi ile Genel Müdürlüğün adı da değişmiş ve `Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı` haline gelmiştir. 10 Ekim 1984 tarih ve 3056 Sayılı Kanunla `Başbakanlık Teşkilat Kanunu ile birlikte Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, (DAGM) Osmanlı, Cumhuriyet, Dokümantasyon Daire Başkanlıklarından oluşmaktadır. Osmanlı Daire Başkanlığı, Osmanlı arşiv belgeleri ile ilgili olarak İstanbul'da faaliyetlerini sürdürmektedir. Cumhuriyet arşivi ise Cumhuriyet dönemi arşiv belgeleri üzerine çalışmalar yapmaktadır. DAGM, Muhafazasına Lüzum Kalmayan Evrak ve Malzemenin Yok Edilmesi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun'da belirtilen kamu kurum ve kuruluşlarda ayıklama-imha işlemlerine rehberlik etmektedir. Kurumlar arasında koordinasyonu sağlayarak belge akışım sağlamanın yansıra arşivcilik alanında bu kurumlara hizmet de vermektedir. DAGM, Osmanlı devletinden kalan arşiv belgelerini tashihini yaparak ve bu belgeleri mikrofilm, kamera vasıtasıyla elektronik ortama aktarmaktadır. Aktarılan bu belgelerin internet üzerinden araştırmacıların hizmetine sunulması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. DAGM, arşivcilik alanında uluslar arası anlaşmalara üye olup bu yönde yapılan çalışmalar katılmaktadır. Ayrıca Osmanlı Devletinin yıkılmasından sonra bu topraklarda kurulan devletlerle arşivcilik alanında işbirliği yapılması yönünde protokoller imzalamıştır. Bu işbirliği anlaşmalarıyla karşılıklı belge alışverişinin sağlanmasının yam sıra teknik donanım ve eleman eğitimi konusunda da işbirliği yapılmaktadır.

m SUMMARY In this study, search of the `Archive Studies during the Republic Period of Turkey` is aimed. Role and significance of the archives are accepted in administrative, social, cultural and political terms of the societies. Importance of the archives emerges from the archive documents, which are the final conclusions of the activities of both individuals and legal entities. Archives are the connection between the past and present as they carry out historical, administrative and legal worth. When we look at the formation of archives systems in history, which have great importance for governments and societies, we can observe that implementation of the systems differ from country to country and the main pattern usually structured as a main central archive and state archives directly bounded to the main. Documents in relation with the archives go back to the years of BC 2000 and those were found in Mesopotamia, Egypt and Anatolia. It has also been founded that in Europe, systematic archives were established in the middle of XTVth century and France, Britain, Netherlands and Germany were the countries paying great attention for building archives. In general, these countries created a central archive and the state archives are directly connected to the main. In case of Turks, concept of building archives goes early times in the history. Archives that were established during the Ottoman Empire drew attention of the whole world and always constitute good resource for the researchers. Although building archives system initiated in the first years of the Empire, a regular protection and storage of the documents in relation to the construction of the Ottoman Central Archive based on the documents consisting of Sadaret-also known as Divan-ı Hümayun- Bab-ı Defteri and Bab-i Asafi, had started during Kanuni Period in which, power of the state had been recognized every field, and high attention was paid in the protection of archives until XVHIth century.IV Ottoman Empire's Archive System was effected by the development of the archive systems in the world. Consequently, a central archive system, called Hazine-i Evrak, has established in 1846. Archival documents that were gathered in Hazine-i Evrak were methodically arranged and corrected according to departments belonged, their subjects and periods by archive experts. After the destruction of Ottoman Empire, `Mahzeni Evrak Mümeyyizliği` was established instead of Hazinei Evrak in March 1, 1923 and it was connected to Undersecratariat of Prime Ministry as The Deputy Management of Treasury Documents in June 1,1927. Afterwards, it was supervised by Undersecretariat of Prime Ministry. In February 27, 1982 name of the General Directorate and staff rank have changed into `Department of Ottoman Archive` with Decision of Council of Ministers no.8/4337. Finally in 1984, the said body transformed `General Directorate of State Archives with Premiership by the Law no. 3056. General Directorate of State Archives (DAGM) has three departments which are Ottoman, Republic and Documentation Departments. Ottoman Department has been working about Ottoman archival documents in Istanbul. Department of Republic Archives is highly concentrated on the archival documents which belong to republic period. DAGM gives guidance services to public institutions and organizations for selection- annihilation of archival documents according to related laws. Moreover, it also supplies document flow by coordinating institutions and guides them in archival systems. It also distinguishes the documents, left by Ottoman Empire, and then transfers them into electronic environment by microfilms, cameras etc. which will be presented to researchers over the internet in the future. DAGM has memberships to international agreements and cooperates in studies related to these fields. Furthermore, some protocols, which are aimed to coordinate in archival studies with the countries established after the destruction of Ottoman Empire, has been signed. By these coordination agreements, coordinated works are done between these countries such as exchanging of documents, technical equipment and staff training.