Çok partili hayata geçişte iktidar-muhalefet ilişkileri (1946-1950)

Abstract

ÖZET Çalışmamızın giriş kısmında, konumuz gereği `iktidar` ve `muhalefet` kavramları tanımlanarak, siyasal muhalefet konusu üzerinde durulmuştur. Bu kavramların Türk siyasi tarihinde II. Meşrutiyetin ilanı ile birlikte önem kazandığını ve bu tarihinden itibaren de partileşme çabalarının arttığını ve 1908-1911 'de yapılan iki yerel seçim ve 1911 'de yapılan bir genel seçimden sonra da muhalefet olgusunun daha belirgin hale geldiği vurgulanmıştır. Bu süreç içerisinde İttihat ve Terakki Cemiyetinin önemine değinilmiş ve bu cemiyetin karşısında yer alan Ahrar Fırkasından bahsedilmiştir. Fırka, ilk muhalif örgüt olması açısından önem taşımaktaydı. Daha sonra meclis içinde ve dışında yer alan diğer muhalif örgütler ele alınmıştır. 23 Nisan 1920'de TBMM'sinin açılmasının ardından meclis içinde birbirine muhalif iki grubun oluştuğunu bunlardan İkinci Grup'un, Mustafa Kemal ve arkadaşlarına yönelik olarak örgütlendiklerini ancak 1923 seçimlerinden Birinci Grup'un başarılı çıktığını ve seçimlerden sonra da bu grubun Halk Fırkası adıyla anılmaya başlandığı vurgulanmıştır. Ardından, CHF karşısında ilk örgütlü muhalefet olan TpCF ele alınmıştır. Daha sonra 1925 yılında kurulan İsmet Paşa hükümetinin askeri, dini, siyasal her türlü muhalefeti susturduğunu fakat 1929 dünya ekonomik buhranının etkisiyle de Mustafa Kemal'in İktidar karşısında bir muhalefeti zorunlu gördüğü ve SCF'yi kurduğunu ancak iktidarın baskılarına dayanamayan SCF'nin kendi kendini feshetmek zorunda kaldığını vel931'den 1945 yılma kadar da CHF' nin tek parti konumunu sürdürdüğü açıklanmıştır. Birinci Bölümde, Çok partili hayata geçiş ve bu geçişle birlikte gerçek anlamda bir muhalefetin ortaya çıkışı ve buna etki eden iç ve dış faktörler üzerinde durulmuştur. Daha sonra DP'nin kuruluş aşamasına kadar geçen olaylar incelenmiştir. Ardından DP'nin gelişimi ve ilk muhalefet hareketleri ele alınmıştır. Bundan sonra CHP Olağanüstü Kurultayı ve burada alınan liberal kararlar doğrultusunda iktidarın Seçim Kanunu ve Matbuat Kanunu gibi yeni düzenlemeleregittiği anlatılmıştır. Son olarak da, 1946 genel seçimleri ve yankıları ile Recep Peker'i iktidara taşıyan olaylar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, Recep Peker dönemi iktidar muhalefet ilişkileri ele alınmıştır. Bu amaçla ilk olarak Peker'in başbakanlığa getiriliş sebepleri ve Peker'in kişilik tahlili ve çok partili hayata bakışı değerlendirilerek, Peker Hükümeti ve programı ile program tartışmalarında iktidar ve muhalefetin görüşleri ortaya konmuştur. Daha sonra hükümetin iktisadi amaçlı tedbirler olarak ele aldığı 7 Eylül kararları ve bu kararlara yönelik ekonomi tartışmalarına yer verilmiştir. Basın Kanununda yapılan düzenlemeler ve bu konudaki muhalefetin görüşleri ifade edildikten sonra İnsan Hakları Cemiyetinin kuruluş amacı ve faaliyetleri üzerinde durulmuştur. 1947 Bütçe tartışmalarına yer verilerek, bu görüşmeler esnasında meydana gelen `psikopat olayı` üzerinde durulmuş ve böylece iktidar muhalefet ilişkilerinin daha da sertleştiği vurgulanmıştır. Bu arada DP Birinci Büyük Kongresinin çalışmalarına ve kongre sonrası alman kararlara değinilmiştir. Bu kararlardan en önemlisi olan ve anti-demokratik kanunların kaldırılması yolundaki talebi sert bir dille ifade eden Hürriyet Misakı'nın ilanı ve bu karara yönelik basının ve iktidarın gösterdiği tepkiler dile getirilmiştir. Üçüncü Bölümde ise, Hasan Saka Hükümeti dönemi iktidar muhalefet ilişkileri ele alınmıştır. Buradan hareketle, Hasan Saka'nın kişilik özellikleri, başbakanlığa getiriliş sebepleri üzerinde durulmuştur. I. Hasa Saka Hükümeti ve programı ortaya konularak, bu konudaki meclis tartışmalarına yer verilmiştir. Ayrıca bu dönemde iktidar muhalefet ilişkilerinin daha uyumlu hale geldiği ve buna etki eden olaylar üzerinde durulmuştur. CHP 7. Kurultayı ve Kurultay kararları ele alınarak, Pekercilik zihniyetinin tasfiye edildiği ve daha demokratik adımların atıldığı, böylece de CHP'nin daha geniş kitlelerin desteğini kazanma amacını güttüğü gözler önüne serilmiştir. 1948 Bütçe müzakerelerinde, meclis tartışmalarına yer verilerek, iktidarın ekonomi politikalarına karşı muhalefetin yaptığı eleştirilere değinilmiştir. Kurultaydan sonra da DP içindeki bölünmelerin arttığı ve DP'den ayrılanların bir kısmının Müstakil Demokratlar Grubu'nu, bir kısmının da MilletPartisi'ni kurduğunu ve böylece meclis içinde farklı dört grubun meydana geldiği ifade edilmiştir. Ardından MP'nin kuruluş amacı, programı ortaya konularak bunlara yapılan eleştirilere değinilmiş ve eleştirilerin temelinde muhalefetin parçalanacağı yolundaki endişelerin yattığı görülmüştür. Bu dönemde laiklik adına atılan önemli adımlara da değinilmiştir. Daha sonra da I. Hasan Saka hükümetini istifaya zorlayan sebepler üzerinde durulmuştur. Ardından II. Hasan Saka Hükümetinin kurulması, programı ve programın meclisteki tartışmalarına yer verilmiştir. Yeni hükümetin en önemli icraatlarında birisi olan Seçim Kanunun meclis tartışmalarına yer verilmiştir. Son olarak da II. Hasan Saka hükümetinin icraatları değerlendirilerek, hükümetin sonunu hazırlayan sebepler üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde ise, Şemsettin Günaltay dönemi iktidar muhalefet ilişkileri ele alınmıştır. Bu doğrultuda, Günaltay'ın başbakanlığa getiriliş sebepleri irdelenmiş, kişilik tahlili yapılarak, Günaltay hükümeti, programı ve program tartışmalarına yer verilmiştir. Daha sonra laiklik tartışmaları çerçevesinde iktidar ve muhalefetin bu konudaki görüşleri ortaya konmuştur. DP'nin Büyük Kongre öncesi gerçekleştirdiği İl Kongrelerinde hızla teşkilatlandığı ifade edilerek bu kongrelerde iktidara yönelik yaptığı eleştiriler ortaya konmuş ve bu arada diğer muhalif örgütlere karşı verdiği mücadele de dile getirilmiştir. Bunu takiben, DP İkinci Kurultayı, Kurultay kararları ve Milli Tesanüt Andı değerlendirilerek hükümetin teminatlı bir seçim konusunda uyarılmaya çalışıldığı vurgulanmış ve sonra CHP'nin bu konudaki tavrı ortaya konmuştur. Daha sonra bu dönemin en önemli icraatlarından biri olan 1950 seçim kanunu ele alınarak iktidar ve muhalefetin görüşleri ortaya konulmuş ve 1946 yılından beri süre gelen tartışmaların sona erdiği ifade edilmiştir. 1949 yılı Bütçe müzakereleri de tartışmalı geçmiş, hükümetin ekonomi politikaları tenkit edilmiş ve bu konudaki iktidar ve muhalefetin görüşleri yer almıştır. Ardından 1950 seçim hazırlıkları çerçevesinde iktidar ve muhalefetin seçim faaliyetleri ortaya konularak, seçimlerin yapılması ve sonuçları üzerinde durularak Türk ve Dünya basınındaki yankıları da dile getirilmiştir.

SUMMARY In the introduction of our study, by identifying the concepts of `power` and `opposition`, the political opposition was focused on. It was stressed that these concepts gained importance right after the declaration of the second constitutional monarchy in the Turkish political history and since then the efforts of partisanship had increased and after the two local elections in 1908-1911 and the general election in 1911, the concept of opposition had become more evident. During this process the importance of Union and Progress Community were attached and Ahrar Party which was in opposition to this community was mentioned. The party was considered important because it was the first opposition organization. Then other opposition organizations in and outside the assembly were examined. In this study it was pointed out that two groups which were opposed to each other took shape after the opening of Turkish Grand National Assembly (TGNA) in April 23, 1920. The second of this group became organized against Mustafa Kemal and his friends, but the first group was successful in the 1923 elections and after the elections this group was called People' s Party. Following this, TpCF which was the first organized opposition against CHF was examined. Then, it was clarified that İsmet Pasha government established in 1925 silenced any military, religious and political opposition, but the reliance of people on CHF lessened due to the 1929 world economic crisis; therefore, Mustafa Kemal believed the necessity of an opposition against the power and established SCF, but SCF which could not endure the pressure of the power had to cancel itself and CHF maintained its one-party status from 1931 to 1945. In Chapter 1 the transition to multiparty system and with this transition the existence of an opposition in the real sense and the domestic and the foreign factors affecting this system were discussed. After that the events until the phase of establishment of DP were examined. Following this the development of DP and the first opposition activities were examined. After that it was understood that as a result of the CHP extraordinary congress and the liberal decisions made in this congress, the power made new amendments in the election law and the press law. Lastly, 1946general elections, their effects and the events leading to Recep Peker administration were studied. In Chapter 2 the relationships between the power and the opposition in Recep Peker period were examined. To do this, the reasons of Peker' s becoming the prime minister, the personality analysis of Peker, his view about the multiparty system were discussed and the Peker government and its program and the views of both the power and the opposition during program negotiations were studied. After that the decisions of September 7 made by the government for the economical precautions and the negotiations about this issue were discussed. Following the regulations in the press law and the opposition views on this matter, the establishment purposes of Human Rights Community and its activities were focused on. By mentioning the 1947 budget negotiations, the psychopathic event during these negotiations was emphasized and it was stressed that the power and the opposition relations became more severe. Meanwhile, the activities for the First Great Congress of DP and the decisions made after the congress were stated. The declaration of Hürriyet Misakı which was the most important one of these decisions and which rigidly reported the demand for the abolition of undemocratic laws and the stimulus of the press and the power was mentioned. In Chapter 3 the power and the opposition relations during Hasan Saka Period were studied. The personality traits of Hasan Saka and his becoming the prime minister were dealt with. Hasan Saka Government I and its program were examined and the negotiations on this issue were analyzed. Besides, the power and the opposition relations became more harmonious during that period and the factors causing this were studied, too. Taking up CHP Council 7 and the decisions made in this congress, the mentality of Pekerism was refined and more democratic steps were taken, and solely it was observed that CHP aimed at getting the support of more crowds of people. By studying the assembly discussions in the 1948 budget negotiations, the opposition criticism about the economical policy of the power was analyzed. After the council the splits in DP increased, some of those who left DP established the Free Democratic Group, others established the National Party and as a result four independent groups existed in the assembly. Next the establishmentpurpose of MP and its program were stated. The criticisms were examined and it was observed that in these criticisms there were some worries about the opposition to break into pieces. The important steps taken for secularism in this period were also mentioned in the study. Then the reasons causing Hasan Saka Government I to resign were analyzed. Following this, the establishment of Hasan Saka Government II and its program and the arguments about the program in the assembly were studied. The arguments in the assembly concerning the Election Law which was one of the most important actions of the new government were examined. Lastly, making an evaluation of the actions of Hasan Saka Government n, the reasons for the end of the government were analyzed. In Chapter 4 the power and opposition relations during Şemsettin Günaltay Period were examined. Within this context the reasons why he became the prime minister, his personality traits and Şemsettin Günaltay Government and its program and the negotiations on this issue were analyzed. After that within the framework of secularism arguments, the opinions of both the power and the opposition were studied. In the city congresses organized prior to the Great Congress it was reported that DP rapidly became organized and its criticisms about the issue were put forward and meanwhile its struggles against the opposition parties were reported, too. Following this, evaluating the DP Council n, the Council Decisions and the National Tesanüt Oath, the power was warned about the guaranteed election and then the attitude of CHP towards this subject matter was examined. Next the 1950 election law, one of the most important actions of this government, was dealt with and the views of both the power and the opposition were analyzed and it was reported that the arguments, which had continued since 1946, were over. The 1949 Budget Negotiations were also controversial. The government economical policy was criticized severely and the opinions of the power and the oppositions were discussed. Following this, within the framework of the 1950 election preparations, the actions of both the power and the opposition were analyzed and by focusing on how the elections were made and their results, their effects in Turkey and in the world were mentioned.