Hatıratlarda II. Meşrutiyet`in ilanı ve 31 Mart Vak`ası

Abstract

Bazı sakınca ve çekincelerine rağmen hatıratlar, yakın dönem tarihi çalışmalarında göz ardı edilemeyecek bilgileri içermesi bakımından araştırmacılar için önemli kaynaklar arasında yer almaktadır. Fakat bu yönüne rağmen akademik bir araştırmada hatırat türünden faydalanma isteği, titiz bir araştırma ve dikkati de beraberinde getirmek zorundadır çünkü hatıratlar, resmi kaynaklarda rastlanamayan birçok bilgiyi ihtiva ettiği gibi araştırmacıyı yanlış yöne sevk edecek nitelikte bilgiler de taşımaktadır.Yukarıdaki bilgiden hareketle, yaklaşık 70 kadar hatıratın birbiri ile karşılaştırılması ile oluşturulan ve olayların neden ve sonuçsallığından öte onların insanlar üzerindeki etkisini ortaya koyarak insan faktörü üzerine yoğunlaşan bu çalışma, 4 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler haricinde `Giriş` kısmında akademik bir çalışmada hatırat türünün bünyesinde barındırdığı önemden başka kişisel yaşantılardan hareketle yazılan ve ağırlıkla sübjektif özellikler taşıyan bu türün, bilimsel bir görünüme kavuşturulması sürecindeki çekinceler, tehlikeler ve en önemlisi de bu süreçte kullanılan yöntemler ele alınmıştır. Tamamen teorik bilgiler içeren bu kısmın teze dahil edilmesinin başlıca amacı; hatırat türüne dayanan bir çalışmanın nesnellik olgusundan mahrum kalacağı yönündeki önyargıları tamamen ortadan kaldırmak olmasa bile en aza indirgemektir.Araştırma konusunun kabaca 1889-1909 arası dönemi kapsadığı düşünülürse; konuya hazırlık teşkil etmesi bakımından `Birinci Bölüm`de Osmanlı İmparatorluğu'nda yenileşme çabaları ile Meşrutiyet düşüncesinin geçirdiği evrelerden kısaca bahsedilmiş ve özellikle II. Mahmud döneminden itibaren yeni bir görünüm kazanan yenileşme algısı ile bu algının Tanzimat ve II. Abdülhamid dönemlerindeki somut kazanımları, meşrutiyet ve demokrasi bağlamında ele alınmıştır. Bu esnada yalnızca tetkik eserlerden yararlanılmamış, araştırmaya dahil edilen hatıratlardan da faydalanılmıştır. `İkinci Bölüm`de, 93 Harbi ile başlayan ve 1908'e giden süreçte bir çıkmaza sürüklenen Makedonya meselesinden, Avrupalı devletlerin Balkan politikalarından, bu politikaların ve Sultan II. Abdülhamid yönetiminin hürriyet severler üzerindeki etkisi dolayısı ile bölgede siyasal faaliyetlere yönelik gizli yapılanmalardan ve en önemlisi de bu yapılanmaların 1908'de Babıali'yi askeri tazyik altına almasından bahsedilmiştir. Diğer yandan, Meşrutiyet'in yeniden ilanı ile birlikte siyaset mekanizmasında Saray ve Babıali yanında yeni bir güç olarak sivrilen İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin, devlet siyasetinde uygulamaya çalıştığı yeni yönetme tarzı ve bunun siyaset cereyanları arasındaki yankıları, `Üçüncü Bölüm`ün ana niteliğini oluşturmaktadır.`Dördüncü Bölüm`de ise; Osmanlı tarih literatürüne `irtica` kavramını kazandıran ve bir yönüyle Meşrutiyet ile birlikte gelen yeni düzene karşı çıkışın askeri yansıması niteliğinde gelişen, diğer yönü ile de İttihat ve Terakki'ye karşı olan kesimin Cemiyet'ten kurtulma çabalarını içeren 31 Mart Olayı ve bu olayın failleri ile sonuçları irdelenmiş, bu süreçte genel geçer bazı yanlışlar ve eksiklikler sorgulanmaya çalışılmıştır.Son olarak şunun da belirtilmesi gerekmektedir ki; `İkinci, Üçüncü, Dördüncü Bölümler`de, hatıratların araştırmadaki etkinliği daha da ön plana çıkarılmıştır. Fakat arşiv malzemeleri, gazete koleksiyonları ve araştırma eserleri ile desteklendiğinde gerçek bir akademik araştırmadan söz edilebileceği hususu göz önünde bulundurularak bu kısımlarda birincil kaynaklar ve TBMM Zabıt Cerideleri ile dönem üzerine yazılmış belli başlı eserler de görmezden gelinmemiş, araştırmanın her safhasında tüm bu kaynaklar hatıratlar ile karşılaştırılarak çalışmaya dahil edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Hatırat, Makedonya meselesi, II. Meşrutiyet, İttihat ve Terakki Cemiyeti, 31 Mart Olayı

Despite some concerns and inconveniences of the memoirs, they are among important resources for researchers as they contain information which cannot be ignored on the recent period historical works. On the other hand, the desire for using memoirs in an academic research has to also include a meticulous and careful research, since the memories contain many details which are not included in the official resources together with information which may direct the researcher to a dead-end. By considering mentioned facts, this work that focuses on human factor by figuring out the effects of the events on humans instead of their causes and consequences by comparing almost 70 memoirs, includes 4 parts. Other than these parts, in the `Introduction` part, in addition to the importance of a memoir in its content for an academic work, this genre that basically considers personal experiences and is mainly subjective characteristics, has some concerns, inconveniences which should be removed, and the methods for this removal are considered. The main reason to include this section that completely contains theoretical considerations is to decrease the prejudices as much as possible against to the works on the basis of memoirs in terms of objectivity, if it is not removed completely. If it is considered that the period of the research covers the period between 1889 and 1909, the reformation efforts and the phases of the Constitutionalism in Ottoman Empire for the preparation to the subject matter in the introduction part and the reformation perception that gained a new vision especially after the era of Mahmud, II and the material reflections of this perception in the era of Reformation Period and the rule of Abdulhamid, II within the context of the constitutionalism and democracy. Thus, it was not only the research works to be used but also the memoirs to be included in the research were also used. In the `Second Part`, Macedonia matter that started with 93 War and reached a dead end in the period to 1908; Balkan politics of European countries, the secret political structures in the region as a result of this politics and effects of the policies of Sultan Abdulhamid, II on liberal parties, and the military pressure of these structures on Babıali (Administrative Centre) in 1908 were mentioned. On the other hand, second proclamation of the Constitutionalism resulted with a third power, that is Ittihad and Terakki (Union and Progress) Association in addition to the Palace and Babıali in the politics with its new style in the state administration and its echoes among political actions consisted the `Third Part` of the work. In the `Fourth Part`, the 31st March event in which the party that was against to Union and Progress tried to save from the Association as the reaction of the soldiers to the new order after the Constitutionalism and caused the term 'irtica' (reaction) to emerge in Ottoman literature, the perpetrators and results of the events were considered, some general mistakes and defects in this period were tried to be questioned. Finally, it is necessary to state that the efficiency of the memoirs in the research was more obvious in the second, third and fourth parts. However, it is remembered that a real academic work is talked about if it is supported with archive materials, newspaper collections and researches, in this part, primary resources, TGNA Session Minutes and main works on the period were not ignored and the memoirs were compared with these resources at every stage of the research and they were certainly included in the work. Keywords: Memoir, Macedonia Matter, II. Constitutionalist Period, Union and Progress Association, 31st March Events