Okul sözlükleri hazırlamada yeni bir yaklaşım: Düzey sözlükleri (İlköğretim 6. sınıf örneği)

Abstract

Anadili etkinlikleri, başta Türkçe dersi olmak üzere diğer bütün derslerin de dayanağını oluşturmaktadır. Sanatçı duyarlığıyla oluşturulmuş, anadilinin anlam inceliklerini sezdiren, düzeyine uygun metinlerle karşılaşan çocuk, gerek okul yaşantısında gerekse günlük yaşantısında kendisini kuşatan evreni anlamlandırır. Özellikle somut işlemler döneminden soyut işlemler dönemine geçiş sürecini yaşayan 11-12 yaş grubundaki ilköğretim 6. sınıf öğrencilerinin ilgi ve gereksinmelerine yanıt veren; duyuşsal, devinişsel, bilişsel ve dilsel becerilerini sağlıklı bir biçimde geliştirebilecekleri eğitim ortamları sunulmalıdır. İşte bu eğitim ortamlarının en önemli başvuru kaynaklarından birisi de sözlüktür.Bu çalışmanın ereğini de; modern sözlükbilim ilke, yöntem ve verilerine uygun, çocuğun gereksinmelerini göz ardı etmeyen, Türkçenin inceliklerini onlara duyumsatabilecek, kendilerini kuşatan evreni içselleştirebilmelerine yardımcı olabilecek İlköğretim 6. Sınıflar İçin Türkçe Sözlük'ün nasıl hazırlanacağı oluşturmaktadır. Bu bağlamda; alanyazındaki ilgili çalışmalar incelenmiş, daha sonra anadili eğitimiyle ilgili kuramsal bilgiler verilerek, öğrencilerin beceri alanlarının gelişimine uygun yazınsal metinlerin sözvarlığı üzerindeki etkisine değinilmiştir. Anadili ve anadili eğitimi, sözvarlığı ve sözlük ana başlıkları altında kuramsal bilgiler verilmiş, ilgili çalışmalara değinilmiştir.Sözvarlığı öğeleri; etkin sözvarlığı öğeleri ve edilgin sözvarlığı öğeleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Konuşurken ve yazarken kullanılan öğeler etkin sözvarlığı, dinlerken/izlerken ve okurken gizil olarak bilinenler edilgin sözvarlığı öğeleridir. Uygulamada öncelikle; sözvarlığı öğelerini belirlemek amacıyla, bilimsel çalışmaların sonuçları ve uzman görüşleri doğrultusunda belirlenen çocuğun dil ve anlam evrenine yönelik yazınsal nitelikli çocuk yazını yapıtlarından 12 (on iki) kitap, ilköğretim öğrencileri için 100 Temel Eser'den seçilen 6 (altı) kitap ve 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinler taranarak Cibakaya 2.2 dizin programına aktarılmış ve geniş bir sözvarlığı havuzu oluşturulmuştur.Öğrencilerin etkin sözvarlığı öğelerini belirleyebilmek için Sakarya ilinde, merkez ilçe konumundaki Adapazarı ilçesinden farklı başarı düzeyindeki 4 (dört) okuldan yansız olarak seçilen öğrencilerle konuşma ve yazma uygulamaları yapılmış, elde edilen yeni öğeler sözvarlığı havuzuna eklenmiştir. Sözvarlığı havuzundaki a harfi ile başlayan madde başı öğeler abecesel olarak sıralanmıştır. Oluşturulan dizelgedeki madde başı öğeler, bağlam içindeki kullanımlarıyla birlikte uzman görüşüne sunulmuş ve uzmanlardan öğrencilerin düzeylerine uygun olmadığını düşündükleri öğeleri belirlemeleri istenmiştir.Uzmanlardan alınan dönütler doğrultusunda; modern sözlükbilim ilke, yöntem ve verileri ışığında hazırlanan, sıklık ve yaygınlık ölçütüne göre düzenlenen ve yalnızca a harfi ile başlayan madde başı öğeler sözlüğe alınmıştır. Madde başı öğelerin dilbilgisel türleri, yabancı bir dilden gelmişse kökeni ve özel kullanım alanı belirtilerek tanımları yapılmış ve örnek tümcelere yer verilerek İlköğretim 6. Sınıflar İçin Türkçe Sözlük'e son biçimi verilmiştir.Anahtar Sözcükler: Düzey Sözlüğü, Madde Başı Öğe, Sözvarlığı, Sözlükbilim, Yazınsal Metin.

Native language activities, particularly in Turkish lesson compose the basis for all other lessons. Child who experience texts that are appropriate for his/her level, created by artist sensivity and adumbrating the meaning subtleties of native language gives meaning to the universe which surrounds himself/herself in both school life and daily life. Education environments that responds to the interests and needs; help to improve sensual, motional, cognitive and linguistic skills in a healthy manner should be presented especially to the 6th grade students in the age group of 11-12, who are experiencing the transition from the concrete operations period to the abstract operations period. That is, one the most important reference of these education environments is dictionary.The purpose of this study is, how to prepare the Turkish Dictionary for Primary 6th Grade which is appropriate to modern lexicolography principles, methods and datas; which does not ignore the needs of child, which make them feel the intricacies of Turkish language and help to internalize the universe that surrounds them. In this context, related studies in literature examined, then by giving theoretical knowledge about native language education, literate texts' -that are appropriate to students' fields of skill development- effect on vocabulary mentioned. Theoretical knowledge given, related studies mentioned under the main headings of native language and native language education, vocabulary and dictionary.Vocabulary items divide into two categories as active vocabulary and passive vocabulary. Items used in speaking and writing are active vocabulary items and items which are known as latent in listening/watching and reading are passive vocabulary items. In practice first of all; in order to determine vocabulary items, 12 (twelve) books from literate qualitative children's literature, 6 (six) books from 100 Essential Readings and literate texts from 6th grade Turkish textbooks that determined according to the results of scientific studies and expert opinions, oriented for child's language and meaning nature was chosen, scanned and transferred to Cibakaya 2.2 concordance program and a large pool of vocabulary have been created.In order to determine students' active vocabulary items; speaking and writing practices have been made with students selected randomly, in the town of Adapazari -which has a position as central district in the province Sakarya- from 4 (four) schools, where their success level is different from each other. Lexemes starting with letter a in the pool of vocabulary, ordered by alphabetically. Lexemes in the created list were presented to expert opinion with their use in context and experts were asked to determine the items that they think inappopriate to children's level.In accordance with feedbacks from experts; lexemes, that prepared in the light of modern lexicolography principles, methods and datas; organized according to the criteria of frequency and prevalence and starts with only letter a inserted into dictionary. If lexemes' grammatical types come from a foreign language, they are defined with their origin and their special area of usage; and by giving sample sentences the final form of the Turkish Dictionary For Primary 6th Grade were given.Keywords: Level Dictioanary, Lexeme, Vocabulary, Lexicography, Literary Text.