Saygılı ve etik zihin özellikleri açısından Sosyal Bilgiler dersi öğretim programları ve öğrenci düzeylerinin incelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Saygılı ve Etik Zihin özellikleri açısından Sosyal Bilgiler programları ve öğrencilerin düzeylerini ortaya koymaktır. Araştırmanın çalışma grubunu; Ankara ilinde bulunan üç farklı başarı düzeyindeki okulun 267 öğrencisi ve 14 farklı okulun 23 öğretmeni oluşturmuştur. Üç farklı başarı düzeyinde okulda gözlemler yapılmıştır. Farklı başarı düzeyindeki 1 okulda 23 öğretmen ve üç okulda 30 öğrenci ile görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada Sosyal Bilgiler dersi öğretim programlarında Saygılı ve Etik Zihin özelliklerini kapsama düzeyini belirlemek üzere doküman analizi formu kullanılarak frekans ve yüzde değerler hesaplanmıştır. Öğrencilerin Saygılı ve Etik Zihin düzeyleri ile kazanma ortamlarını belirlemek üzere hazırlanan senaryolar içerik analizine tabi tutulmuştur. Saygılı ve Etik zihin özelliklerinin cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere bağımsız örneklemler için t-testi yapılmıştır. Yedinci sınıf Sosyal Bilgiler dersi eğitim durumlarında kazandırılmaya çalışılan Saygılı ve Etik Zihin özelliklerini belirlemek üzere gözlem formu kullanılarak frekans ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Saygılı ve Etik Zihin özellikleri ile Sosyal Bilgiler ders başarısı arasındaki ilişkiyi belirlemek üzere uygulanan başarı testi Spearman Sıra Farkları Korelasyon Katsayısı ile hesaplanmıştır. Anne babaların eğitim düzeyleri ile öğrencilerin Saygılı ve Etik zihin özellikleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek üzere tek yönlü varyans analizi yapılmıştır. Öğretmenlerin görüşlerini belirlemek üzere hazırlanan görüşme formları içerik analizine tabi tutulurken, öğrencilerin Saygılı ve Etik Zihin ile ilgili görüşlerini belirlemek üzere hazırlanan görüşme formları ortalama puanlar üzerinden karşılaştırılmıştır. Başarı testi dışındaki veri toplama araçları; Saygılı zihin göstergesi olan sekiz, etik zihin göstergesi olan beş ölçüte dayalı olarak araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Doküman analizi, gözlem, görüşme formları nitel verilerin toplanmasında; senaryolar ve başarı testi nicel verilerin toplanmasında kullanılmıştır. Elde edilen bulgular; Sosyal Bilgiler öğretim programlarında Saygılı Zihin özelliklerinden `farklılıklara saygı ve empati` en fazla yer verilen; `affetme/yansıtıcı düşünme`, `güven verme` ve `gözler üstünde olmadığında saygı gösterme`nin en az yer verilen özellikler olduğunu ortaya koymuştur.Sosyal Bilgiler öğretim programlarında Etik Zihin özelliklerinden `sorumluluklarını yerine getirme ve toplum için çalışma` en fazla yer verilen; en az yer verilen özelliklerin `diğerlerine yardım`, `diğerlerini uyarma` ve `dürüst olma/açıklık` olduğu görülmüştür.Saygılı zihin özelliklerinden öğrencilerin tümünün en yüksek düzeyde sahip olduğu özellik, `haklı eleştirilerde bulunma`dır. Üst ve orta başarı düzeyindeki öğrencilerin en az sahip oldukları özellik ise `güven verme`dir. Alt başarı düzeyindeki öğrencilerin en az sahip olduğu özellik ise `diğerlerine saygı`dır. Etik zihin özelliklerinden öğrencilerin tümünün en yüksek düzeyde sahip olduğu özellik, `toplum için çalışma`dır. Öğrencilerin en düşük sahip olduğu etik özellik ise `sorumluluklarını yerine getirme`dir.Saygılı Zihin senaryolarında öğrencilerin `gözler üstünde olmadığında saygı gösterme`, `affetme/yansıtıcı düşünme` ve `empati` özellikleri açısından kız öğrencilerin erkek öğrencilerden daha yüksek düzeyde sahip oldukları belirlenmiştir. Etik Zihin senaryolarında öğrencilerin `dürüst olma/açıklık` özellikleri açısından kız öğrencilerin erkek öğrencilerden daha yüksek düzeyde sahip oldukları belirlenmiştir.Senaryo sonuçlarına göre; öğrencilerin `haklı eleştirilerde bulunma`yı en çok ailelerinden kazandıkları; diğer Saygılı Zihin özelliklerini ise kendi kendilerine kazandıkları görülmüştür. Senaryo sonuçlarına göre; öğrencilerin `toplum için çalışma`yı en çok ailelerinden kazandıkları, diğer Etik Zihin özellikleri ise kendi kendilerine kazandıkları ortaya çıkmıştır. Öğrencilerin Saygılı ve Etik zihin alan özelliklerine sahip olma düzeyi ile Sosyal Bilgiler dersi başarısı arasında anlamlı düzeyde bir ilişki gözlenmiştir. Anne öğrenim durumlarına göre; Saygılı Zihin özelliklerinden `güven verme` ile ilgili senaryolarda ilköğretim ve altında öğrenim durumuna sahip annelerin çocuklarının ortaöğretim mezunu annelerin çocukları lehine olduğu, `empati` ile ilgili senaryolarda ise üniversite ve üstünde mezuniyet derecesine sahip annelerin ortaöğretim ve ilköğretim ve altında öğrenim görmüş annelerden lehine olduğu ortaya çıkmıştır. Anne öğrenim durumlarına göre; Etik Zihin özelliklerinden `dürüst olma/açıklık` ve `toplum için çalışma` ile ilgili senaryolarda ilköğretim ve altında öğrenim görmüş annelerin çocuklarının ortaöğretim mezunu annelerin çocukları lehine olduğu ortaya çıkmıştır. Baba öğrenim durumlarına göre; Saygılı Zihin özelliklerinden `saygıyı hak edeni ayırt etme` ile ilgili senaryolarda üniversite ve üstü dereceye sahip babaların çocuklarının ortaöğretim mezunu babaların çocukları lehine olduğu ortaya çıkmıştır. Etik Zihin özellikleri ile ilgili senaryo sonuçlarında baba eğitim durumlarına göre anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir.Eğitim durumlarının gözlenmesi sırasında; üst başarı düzeyindeki okulda Saygılı Zihin özelliklerinden en fazla `farklılıklara saygı`; orta ve alt başarı düzeyindeki okulda en fazla `diğerlerine saygı` özelliklerinin kazandırılmaya çalışıldığı ortaya çıkmıştır. Eğitim durumlarının gözlenmesi sırasında; üst ve orta başarı düzeyindeki okulda Etik Zihin özelliklerinden en fazla `sorumluluklarını yerine getirme` ve alt başarı düzeyindeki okulda en fazla `diğerlerini uyarma` özelliklerinin kazandırılmaya çalışıldığı ortaya çıkmıştır.Öğretmen görüşlerine göre yedinci sınıf Sosyal Bilgiler öğretim programlarında en fazla yer alan özellik `empati` ve `farklılıklara saygı`dır. Öğretmen görüşlerine göre; öğrencilerin en çok sahip olduğu olumlu Saygılı Zihin özelliğinin `haklı eleştirilerde bulunma`, öğrencilerin en çok sahip olduğu olumsuz Saygılı Zihin özelliğinin `diğerlerine saygı` ve öğretmenlerin hakkında en az fikre sahip olduğu Saygılı Zihin özelliğinin ise `güven verme` olduğu ortaya çıkmıştır. Öğretmen görüşlerine göre; öğrencilerin en çok sahip olduğu olumlu Etik Zihin özelliğinin `diğerlerine yardım`, öğrencilerin en çok sahip olduğu olumsuz Etik Zihin özelliğinin `dürüst olma/açıklık ve toplum için çalışma` ve öğretmenlerin hakkında en az fikre sahip olduğu Etik Zihin özelliğinin ise `toplum için çalışma ve diğerlerini uyarma` olduğu ortaya çıkmıştır.Öğretmenler, öğrencilerine saygı ve etik zihin alan özelliklerini eğitim durumlarında `örnek olma, yaparak yaşayarak öğrenme fırsatlarını sunma, karşılaşılan problemleri çözme ve ilgi, anlayış, karşılıklı güven oluşturma` gibi yolları kullanarak kazandırmaya çalıştıklarını belirtmişlerdir. Öğretmen görüşleri incelendiğinde Saygılı ve Etik zihin alan özelliklerinin gözlem ve davranış notu ile değerlendirildiği ortaya çıkmıştır. Saygılı ve Etik zihnin değerlendirilmesi konusunda; bazı öğretmenler bu özelliklerin ulusal düzeyde ölçülmesi gerektiğini belirtirken; bazı öğretmenler de nesnel olunamayacağı için bu özelliklerin ölçülmemesi gerektiğini belirtmişlerdir.Öğretmenlerin; meslektaşlarından Saygılı ve Etik Zihin özelliklerine sahip olmalarını, öğretmen adaylarından; mesleklerini sevmelerini, ailelerden çocuklarına iyi örnek olmalarını, rehberlik servislerinden; okul aile işbirliğini sağlamalarını, okul yönetiminden; öğretmenlerle tutarlı hareket etmelerini, Talim Terbiye Kurulu'ndan; Sosyal Bilgiler programını Saygılı ve Etik Özellikleri açısından zenginleştirerek yeniden düzenlemelerini, politikacılardan ve Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitime yansıyan ekonomik problemleri çözmelerini bekledikleri gözlenmiştir.Öğrencilerle yapılan görüşmeler sonunda öğrencilerin Saygılı Zihin özelliklerinden en fazla `güven verme`ye; en az da `gözler üstünde saygılı olma` özelliğine sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Yapılan bu görüşmelerde öğrencilere göre toplumun en fazla sahip olması gereken özelliği `güven verme` iken; toplumumuzda en fazla eksikliği hissedilen Saygılı Zihin özelliğinin `farklılıklara saygı` olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciler; `farklılıklara saygı, `diğerlerine saygı`, `saygıyı hak edeni ayırt etme`, `haklı eleştirilerde bulunma`, `güven verme`, `affetme/yansıtıcı düşünme` özelliklerini aileden kazandıklarını `gözler üstünde olmadığında saygı gösterme` özelliğini `kendi kendilerine` ve `empati`yi de okuldan kazandıklarını ortaya çıkmıştır.Öğrencilerle yapılan görüşmeler sonunda üst başarı düzeyindeki öğrencilerin Etik Zihin özelliklerinden en fazla `diğerlerine yardım`a, orta başarı düzeyindeki öğrencilerin `toplum için çalışma`ya ve alt başarı düzeyindeki öğrencilerin `diğerlerine yardım`a sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Öğrencilerle yapılan görüşmeler sonunda üst başarı düzeyindeki öğrencilerin Etik Zihin özelliklerinden en az `diğerlerini uyarma`, orta başarı düzeyindeki öğrencilerin `sorumluluklarını yerine getirme`ye ve alt başarı düzeyindeki öğrencilerin `dürüst olma/açıklık ve sorumluluklarını yerine getirme`ye sahip oldukları ortaya çıkmıştır.Yapılan görüşmelerde öğrencilere göre toplumun en fazla sahip olması gereken özelliği üst başarı düzeyindeki öğrencilere göre `dürüst olma/açıklık`, orta başarı düzeyindeki öğrencilere göre `sorumluluklarını yerine getirme ve diğerlerini uyarma` ve alt başarı düzeyindeki öğrencilere göre `dürüst olma/açıklık ve diğerlerine yardım`dır. Toplumumuzda en fazla eksikliği hissedilen Etik Zihin özelliği ise üst ve orta başarı düzeyindeki öğrencilere göre `farklılıklara saygı` ve alt başarı düzeyindeki öğrencilere göre ise `diğerlerini uyarma`dır. Öğrencilerle yapılan görüşmelerde etik zihin özelliklerin tamamını aileden kazandıkları ortaya çıkmıştır.Öğretim programlarında Saygılı ve Etik zihin özelliklerinin tümü kapsanmalıdır ve birden fazla düzeyde derinleşerek yer almalıdır. Ayrıca ders dışında tüm çocuk kulüplerinin programlarında Saygılı ve Etik zihin özellikleri vurgulanmalıdır. Öğretme-öğrenme durumlarında gerek öğretmenler gerekse öğrencilerin çevresindeki diğer yetişkinler iyi rol-modeller olmalıdır.Anahtar sözcükler: Beş zihin alanı, saygılı zihin, etik zihin, sosyal bilgiler öğretim programları

The aim of this research is to investigate in the social sciences curricula and students features in terms of the respectful and ethical minds. The study group consist of 267 students and 23 teachers in three different success level of schools. There classrooms were observed from the three different success level of schools. Interview was conducted with 23 teachers and 30 students there different success level of 14 schools. In the study, frequency and percent values were calculated with document analyses in order to determine the coverage level of respectful and ethical mind features in the social sciences curricula. Content analysis was done for the scenarios in order to determine the level of having respectful and ethical mind features and the place they got these features. . Independent samples t-test was done in order to determine whether the features of respectful and ethical minds change in terms of gender. In order to determine the features of respectful and ethical minds in the learning and teaching environment of the 7th grade social sciences lessons, frequency and percent values were calculated by using the data got from observation forms. Spearman Rho Correlation Coefficient was used in order to determine the relationship between the features of respectful and ethical minds and the success level of social sciences lesson. In order to determine whether there is a significant difference between the levels of the parents' education level and features of respectful and ethical minds of students, one way variance analysis was done. Content analysis was done for the Interview forms of the teachers. The interview forms of the students were compared using average scores in order to present opinions of students on the respectful and ethical minds. The instruments except for success test were developed by the researcher based on the eight criteria for the indicators of respectful mind and five criteria for the indicators of ethical mind. Document analysis, observation, interview forms were used for the collection of qualitative data and scenarios and success test were used for the collection of quantitative data. According to the findings the most used features in the social sciences curriculums was `appreciate the differences and empathy` and the least ones were `forgiveness/reflective thinking`, `reassurance` and `respect when not in the public eye`It was found that in the social sciences curriculum the most used features of ethical mind was `fulfilling the responsibilities and working for the public` and the least ones were `helping to others` warning others` and `being honest` .All of the students have `making fair comments` feature of the respectful mind at the highest level. The high and average success level students have `reassurance` feature at the lowest level. The low success level students have `working for the public` feature at the highest level. The lowest level feature of the students was `fulfilling the responsibilities` In the respectful mind scenarios; in terms of `respect when not in the public eye` forgiveness/reflective thinking`, `empathy` features, it has been found that girls have more than boys. In the ethical mind scenarios in terms of `being honesty` feature, it has been found that girls have more than boys. According to scenario results, it has been found that students have acquired the `making fair comments` mostly from their families and they have acquired the other features mostly by themselves. According to scenario results, students have acquired the `working for the public` feature mostly from their parents, and they have acquired the other features of ethical mind by themselves.It has been found that there is a meaningful relationship between the respectful and ethical mind feature level of students and social sciences success levels. According to the mother education degree of students; in the `reassurance` related scenarios, the students having primary or below education degree mothers have higher level than the ones having secondary education degree mothers. In the `empathy` related scenarios, students having university and over university education degree mothers have higher level than the ones having secondary and primary education degree mothers. According to mother educational degree; in the scenarios related to ethical mind `being honest` and `working for the public` features, the students having primary or below education degree mothers have higher level than the ones having secondary education degree mothers.According to the father education degree, in the `identifying the ones who deserve respect` related scenarios of respectful mind features, the students having university and over university education degree fathers have higher level than the ones having secondary education degree fathers. In the results of scenarios related to ethical minds, it has been observed that there is not any meaningful difference in terms of father education degrees. In the process of the learning environment observation, it has been found that the highest level feature of the respectful mind tried to bring in students is `respect for the differences` in the high success level schools. Also, in the fair and low success level schools, `respect for others` feature is tried to bring in students most. In the process of the learning environment observation, it has been found that the highest level feature of the ethical mind tried to bring in students is `fulfilling responsibilities` in the high and fair success level schools. Also, in the low success level schools, `warning others` feature is tried to bring in students most. According to the opinions of teachers, in the 7th grade Social Sciences curriculua, the most common features are `empathy` and `respect for differences`. For the teachers, students have `making fair comments` most as a positive respectful mind feature and they have `respect for others` most as a negative respectful mind feature. Teachers know little about the `reassurance` feature of respectful mind. According to the opinions of teachers students have `helping others` most as a positive ethical mind feature and they have `being honest` and `working for the public` most as a negative ethical mind features. Teachers know little about the `working for the public and warning others` features of the ethical mind.Teachers have stated that they try to make students gain respectful and ethical mind features in the teaching and learning environment by using the ways like `being a model, presenting the learning from experience opportunities, solving the faced problems, sympathy, develop trust`. Examined the teachers' opinions, they evaluated the respectful and ethical mind features by observation and attitude grades. In the evaluation of respectful and ethical mind features, some teachers stated that they have to be evaluated in the national level and some stated that they should not be evaluated as being objective is difficult. Teachers expect from colleagues to have respectful and ethical mind features, from candidate teachers to like their jobs, from families to be a good role model, from counseling service to provide school-family corporation, from school director to be organized with teachers, from board of education and discipline to reorganize the social science curriculum in terms of have respectful and ethical mind features and lastly from ministry of national education to solve the economic problems of education system. According to the interview results of students, they have `reassurance` of the respectful mind feature most and `respect when not in the public eye` respectful mind feature least. According to the students, the respectful mind feature that the public should have most is `reassurance` and the most felt lack of respectful mind feature is `respect for differences` It has been found that students have gained the features like `respect for differences`, identification of the ones who deserves respect`, `making fair comments`, `reassurance`, forgiving and reflective thinking` from families and they have gained the features like `respect when not in the public eye` by themselves and the feature `empathy` from schools. According to the interviews with students, the high success level students have `helping others` feature most, the fair success level students have `working for the public` feature most and the low success level students have `helping others` feature most. According to the interviews with students, the high success level students have `warning others` ethical mind feature least, the fair success level students have `fulfilling responsibilities` ethical mind feature least and the low success level students have `being honest and fulfilling responsibilities` ethical mind features least. According to the high success level students, the most common feature that public should have is `being honest`, according to the fair success level students, the most common feature that public should have is `being honest`, and `fulfilling responsibilities` and for the low success level students, `being honest and helping others`. According to the high and fair success level students, the most needed feature in the public is `respect for the differences` and for the low level students, the most needed feature in the public is `warning others`. In the interviews with the students, it has been found that students have gained all of the ethical mind features from their families. The curriculum should include all of the respectful and ethical mind features and also in different levels by intensifying. In addition to this, outside the classes, all of the respectful and ethical mind features should be emphasized in the child clubs. In the teaching and learning process, both teachers and other adults should be a good role model for students.Key words: Five minds, respectful mind, ethical mind, social sciences curriculums