Ortaöğretim kurumlarındaki psikolojik sözleşme üzerinde güçlendirici liderlik davranışlarının rolü

Abstract

Bu araştırmada Uşak ili merkezinde görev yapan lise öğretmenlerinin psikolojik sözleşmeye uyma düzeyleri üzerinde, okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye uyma ve güçlendirici liderlik davranışları gösterme düzeylerinin rolü belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla öncelikle öğretmenlere göre okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye uyma ve güçlendirici liderlik davranışları gösterme düzeyleri ortaya konulmuş, öğretmenlerin psikolojik sözleşmeye uyma düzeylerine ilişkin algıları belirlenmiştir. Bununla birlikte psikolojik sözleşme ve güçlendirici liderlik davranışlarına yönelik öğretmen algılarının cinsiyet, kıdem, eğitim durumu, okulda görev yapan öğretmen sayısı ve okul türüne göre farklılaşıp farklılaşmadığı belirlenmiştir. Daha sonra her bir değişken ve boyutları arasındaki ilişkiler belirlenmiş, okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye uyma ve güçlendirici liderlik davranışları gösterme düzeylerine ilişkin öğretmen algılarının, kendilerinin psikolojik sözleşmeye uyma düzeylerini ne kadar yordadığı belirlenmiştir. Çalışma, Uşak ili merkezindeki 21 resmi ortaöğretim kurumunda (liselerde) çalışan öğretmenlerle gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini 2015-2016 öğretim yılında, Uşak ili merkezindeki ortaöğretim kurumlarında çalışan 913 öğretmen oluşturmuştur. Uşak ili merkezinde bulunan liseler önce `Genel Liseler` ve `Mesleki ve Teknik Liseler` olarak iki grupta toplanmıştır. Örnekleme alınacak öğretmen sayıları, mesleki ve teknik liseler ile genel liselerde bulunan öğretmenlerin evren içindeki oranları esas alınarak belirlenmiştir. Buna göre çalışmanın örneklemi 280 öğretmenden oluşturulmuştur. Öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye uyma düzeylerine ilişkin öğretmen algılarının belirlenebilmesi için, bu çalışma kapsamında iki ölçek geliştirilmiştir. (Öğretmenlerin Psikolojik Sözleşmeye Uyma Düzeyi Ölçeği, Okul Yöneticilerinin Psikolojik Sözleşmeye Uyma Düzeyi Ölçeği). Yapılan pilot uygulama ile elde edilen veriler üzerinde gerekli madde analizleri, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış, ölçekler ana uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Okul yöneticilerinin güçlendirici liderlik davranışlarını gösterme düzeylerine ilişkin öğretmen algıları ise Konczak, Stelly ve Trusty (2000) tarafından geliştirilip, Aras (2013) tarafından Türkçe'ye uyarlanan `Güçlendirici Liderlik Davranışları Ölçeği` ile belirlenmiştir. Ana uygulamada ölçekler, gönüllülük esasına dayalı olarak uygulanmıştır. Uygulama sonunda tüm ölçekler için geçerlik ve güvenirlik çalışmaları tekrarlanmış, ilgili araçların geçerli ve güvenilir oldukları görülmüştür. Çalışma tarama modellerinden ilişkisel tarama modelinde desenlenmiştir. Elde edilen verilerin analizinde, aritmetik ortalama, standart sapma ve yüzdelik değer gibi betimsel istatistikler kullanılmıştır. Bunun yanında değişkenler arası ilişkilerin incelenmesinde çoklu korelasyon (Pearson Korelasyon Katsayısı) ve yordayıcılık analizi için hiyerarşik regresyon tekniklerinden yararlanılmıştır. Cinsiyet, kıdem, eğitim durumu, okulda görev yapan öğretmen sayısı ve okul türü değişkenlerinin algılar üzerinde farklılık yaratıp yaratmadığı ise, Tek Yönlü MANOVA, Çift Yönlü ANOVA ve t-testi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye uyma düzeyleri orta, kendilerinin psikolojik sözleşmeye uyma düzeyleri ise yüksektir. Bununla birlikte öğretmenler, okul yöneticilerinin güçlendirici liderlik davranışlarını yüksek düzeyde yerine getirdiğine inanmaktadırlar. İlgili algılar öğretmenlerin cinsiyet, kıdem, eğitim durumu, okulda görev yapan öğretmen sayısı ve okul türüne göre farklılıklar göstermektedir. Elde edilen bir başka bulguya göre, psikolojik sözleşmeye ilişkin karşılıklı algılar arasında güçlü pozitif yönlü ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır. Ayrıca güçlendirici liderlik davranışları ile öğretmenlerin psikolojik sözleşmeye uyma düzeyleri arasında da anlamlı, pozitif ve güçlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Son olarak okulun psikolojik sözleşmeye uyma ve güçlendirici liderlik davranışları sergileme düzeyleri, öğretmenlerin psikolojik sözleşmeye uyma düzeylerinin anlamlı bir yordayıcısı olduğu ortaya çıkarılmıştır.Anahtar sözcükler: Psikolojik sözleşme, okul yöneticilerinin yükümlülükleri,öğretmen yükümlülükleri, çalışan güçlendirme, güçlendirici liderlik davranışları.

This research aims to determine the role of school principals' levels of adherence to psychological contract and display of empowering leadership behaviours on level of adherence to psychological contract of upper secondary school teachers working in city centre of Uşak. For this purpose, first of all, school principals' level of adherence to psychological contract and display of empowering leadership behaviours according to the teachers were revealed and teachers' perceptions regarding adherence to psychological contract were identified. In addition to this, it was determined whether teachers' perceptions of psychological contract and empowering leadership behaviours differ in terms of gender, experience, education, number of teachers working at school and type of school. Then, the relationship between every variable and its dimensions were identified. It was predicted to what extent teacher perceptions regarding the principals' adherence to psychological contract and level of displaying empowering leadership behaviours predict the teachers' own levels of adherence to psychological contract.The study was conducted with teachers working at 21 different upper secondary schools in city centre of Uşak during 2015-2016 academic year. The target population of the study was composed of 913 teachers. The schools in the district have been categorised under two groups: General Upper Secondary Schools and Vocational and Technical Upper Secondary Schools. The sampling number of teachers was proportioned according to the number of teachers working in general and vocational and technical upper secondary schools. Thus, the sampling of the study consisted of 280 teachers.Two scales were developed (Teachers' level of adherence to Psychological Contract and School Principals' level of adherence to psychological contract) to determine the teacher perceptions regarding teachers' and principals' levels of adherence to psychological contract. Then, a pilot study was conducted for item analysis and validity and reliability. Teachers' perceptions regarding the principals' levels of displaying empowering leadership behaviour was determined by the `Empowering Leadership Behaviour Questionnaire` developed by Konczak, Stelly ve Trusty (2000). The questionnaire was adapted to Turkish by Aras (2013). The scales were conducted on a voluntary basis in the main study. Once the scales had been completed, validity and reliability was conducted again for scales, and they all proved to be valid and reliableThe study is based on a correlational research method. Descriptive statistics such as arithmetic mean, standard deviation and percentage value were used to analyse the data. Multiple correlation (Pearson correlation coefficient) was employed to study the relationships between variables whereas hierarchal regression analysis was performed for predictive analysis. Lastly one-way MANOVA, two-way ANOVA and t-test were used to analyse whether the variables of gender, experience, education, number of teachers working at school and school type makes a difference on the perceptions. The findings show that principals' levels of adherence to psychological contract are medium whereas teachers' levels of adherence are high. Teachers also believe that principals highly comply with empowering leadership behaviours and their perceptions differ according to gender, experience, education level, number of teacher working at school and type of school. Further findings reveal that there is a strong positive correlation and a statistically significant relationship between mutual perceptions regarding the psychological contract. In addition, a meaningful, positive and strong relationship was identified between empowering leadership behaviours and teachers' levels of adherence to psychological contract. Lastly, school's levels of adherence to psychological contract and display of empowering leadership behaviours is a meaningful predictor of teachers' adherence to psychological contract.Key words: psychological contract, responsibilities of school principals,responsibilities of teacher, employee empowerment, empowering leadership behaviour.