Eski Türkçede sayılar: Yapısal ve anlamsal bir yaklaşım

Abstract

Bu çalışmada Eski Türkçedeki sayı sözcükleri yapı, işlev ve anlam bakımından ele alınmıştır. Öncelikle Eski Türkçe dönemi kaynak metinlerinden bir korpus oluşturulmuş ve bu korpusa Runik harfli yazıtlardan Moğolistan bölgesi yazıtları ile Yenisey yazıtları, Eski Uygurca metinlerden Huastuanift, Altun Yaruk, Maitrisimit, Köŋül Tözin Okıtdaçı Nom, Sitātapatrādhāraṇī, Totenbuch ile eski Uygur hukuk belgeleri, Karahanlı Türkçesi metinlerinden de Kutadgu Bilig alınmıştır.Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sayı kavramı, insanoğlunun sayı yetisi, dilbilimde sayı kavramı ve sayı sistemleri ile Altay dillerinde sayılar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Eski Türkçedeki sayılar yapılarına göre asıl sayı sözcükleri, birleşik sayı sözcükleri, sıra sayı sözcükleri, üleştirme sayı sözcükleri ve belirsiz sayı sözcükleri olmak üzere beşli sınıflandırmaya tâbi tutulmuş ve incelenmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde anlambilim ve sözcük anlambilim hakkında genel bilgiler verilmiş, ardından korpustan elde edilen örnekler sözcük anlambilim temelinde ilgili sayı başlığının altında incelenmiştir.Çalışma sonucunda sayı sözcüklerinin anlamlarında eski Türklerin girmiş oldukları dinî, kültürel çevrelere göre değişiklikler görüldüğü belirtilmiş, içinde bulunulan kültürün dil, dolayısıyla anlam üzerinde nasıl bir etkisinin olduğu sayı sözcükleri üzerinden ortaya koyulmuştur.Anahtar Kelimeler: Anlambilim, Budizm, Eski Türkçe, Orhon yazıtları, Maniheizm, İslamiyet, Sayılar, Yenisey yazıtları

In this study, the number words in Old Turkic are dealt with in terms of structure, function and meaning. First of all, a corpus was created from the source texts of the Old Turkic period, and the runic inscriptions from this corpus were written in Mongolian region inscriptions, Yenisey inscriptions, Old Uighur texts Huastuanift, Altun Yaruk, Maitrisimit, Köŋül Tözin Okıtdaçı Nom, Sitātapatrādhāraṇī, Totenbuch and Old Uighur legal documents. Kutadgu Bilig was taken.The study consists of three parts. In the first part, the concept of number, the number capability of human beings, the concept of number in linguistics and number systems and numbers in Altai languages are emphasized. In the second part, the numbers in Old Turkic are classified and examined according to their structure and functions, namely the cardinals, the combined number words, the ordinals, the distributives and the indefinite number words. In the third part of the study, general information about semantics and word semantics has been given, then the samples obtained from the corpus have been examined under the related number title on the basis of word semantics.As a result of the study, it has been stated that the meanings of the number words have been changed according to the religious and cultural environments entered by the ancient Turks, and the effect of the culture in which the present culture has an effect on the language and therefore the meaning has been revealed.Key Words: Buddhism, Islam, Orkhon inscriptions, Manichaeism, Numbers, Old Turkic, Semantics, Yenisei inscriptions