Household composition and complexity: Findings from Turkish demographic and health survey, 1998

Abstract

Ill ÖZET Bu tez son otuz yıl içinde bölge ve yerleşim yerine göre Türkiye'de hanehalkı kompozisyonu ve hanehalkı kompleksliğinde gerçekleşen değişimleri incelemeye çalışmaktadır. Bu amaca ilişkin olarak, çeşitli kaynaklardan aile ve hanehalkı demografisi kapsamına giren günümüz kuramsal tartışmaları gözden geçirilmiştir. Türkiye'de zaman içinde değişen aile biçimi düzenim anlayabilmek için son otuz yıl içinde birbirini takip eden demografik saha araştırmalarından hazırlanmış çalışmalar da incelenmiştir. Türkiye'nin aile tipleri ile ilişkili en son resmi, 1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması' nın analizinden elde edilmiştir. Bu süreç içinde iki temel yaklaşım kullanılmıştır. Birincisi, kompozisyona bağlı yaklaşım, ilk olarak Timur (1972) tarafından geliştirilmiştir ve hanehalkı üyeleri arasındaki ilişki yapısını dikate almaktadır. İkincisi, Laslett'in aile tipolojinin değiştirilmiş bir şeklidir ve temelde hanehalkı içindeki evlilik birimlerinin tipi ve sayısını dikkate almaktadır. Aile hanehalkları'nın hanehalkı kompleksiliği ise çeşitli niceliksel ölçütler kullanılarak hesaplanmıştır; ortalama hanehalkı büyüklüğü, hanehalkı başına düşen evli birim sayısı ve kaba hanehalkı başkanlığı hızı gibi. Son otuz yıl boyunca faklı aile tiplerindeki değişim trendi çekirdek aile tipi'nin her zaman baskın aile tipi olduğunu göstermektedir. Buna karşın, kompleks ve geniş ailelerden, basit ve küçük ailelere doğru gerçekleşen dönüşümün Türkiye'de devam eden bir süreç olduğu ortaya çıkmaktadır. Sadece evli çiftten oluşan çekirdek aile tipi ile tek başına yaşıyanların oranında önemli ölçüde artış gerçekleşmiş iken, geleneksel geniş aile tiplerinin oranın azaldığı gözlenmiştir. Geleneksel geniş ailelerdeki çözülme, genç ve yaşlılarda giderek artan ayrı yaşama eğiliminin, gelecekte tek başına yaşayanlarının oranım arttıracağı beklenebilir. Bulgular, hanehalkı kompozisyonu ve hanehalkı kompleksi bağlanımda bölgesel ve yerleşim yerine bağlı öteden beri var olan mevcut farklılıkların devam ettiğini göstermiştir. Basit ve küçük aileler çoğunlukla sosyo eokonomik bakımdan gelişmiş Güney ve Batı bölgelerinde bulunmuştur. Buna karşın, kompleks ve geniş aile tipleri ise daha ziyade sosyo ekonomik olarak daha az gelişmiş olan Kuzey ve Doğu bölgelerinde bulunmuştur. Ayrıca, aile hanehalklarının kompleksliği bölgelerdeki doğurganlık düzeyi ve ayrı yaşama eğilimindeki faklılıklara göre de değişmektedir.

11 SUMMARY This thesis attempts to examine variations of household composition and complexity in the last thirty years by regions and types of place of residence in Turkey. In this respect, contemporary theoretical discussions in family and household demography field were examined from various sources. In order to understand changing family patterns over time in Turkey, previous studies that had prepared from successive demographic surveys in last three decades were also examined. The latest picture of Turkey related to family types was derived from analysis of Turkey Demographic and Health Survey 1998. In this process, two basic approaches were employed. The first one, compositional approach, which was originally developed by Timur (1972), considers the relationship structure among household members. The second one was a modified version of Laslett's family typology that mainly regards number and type of marital units in households. On the other hand, household complexity of family households were estimated by employing different quantitative measures such as mean household size, marital unit per household and crude headship rate. The trend in variation of different family types during last three decade shows that nuclear family has always been the dominant family type. However, transition from the complex and large families to simple and small size families is seen as a proceeding process in Turkey. While all `extended` family types have decreased; proportion of the `husband & wife` and `one person` households has increased substantially. Solitaries, today mostly composed of elders, may become more prevalent in future by increasing propensity to live separately of youths and old people and erosion of traditional extended family pattern in the society. The findings reflects large variations among regions and between urban and rural settlements in terms of household composition and complexity have sustained over time. The simple and small size households observed more common in South and West regions where are the most socioeconomically developed part of Turkey. On the other hand, the complex and large size family households found more common in North and East regions, where least advanced part of Turkey.