Gayrı redifli gazeller (inceleme-açıklama-karşılaştırma)

Abstract

m ÖZET Bu çalışmada,ilki 15. yüzyılda Necati Bey tarafından yazılmış olan `gayrı` redifli gazel ve diğer yüzyıllarda buna nazire olarak yazılmış 55 `gayrı` redifli gazel üzerinde tahlil ve mukayese yöntemi uygulanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde nazire gazeller şekil,muhteva,dil ve üslûp açısından incelenmiş,tahlil ve mukayese edilmiştir.İkinci bölümde gazeller üzerinde metin çözümleme yöntemlerinden,açıklama yöntemi kullanılarak gazeller açıklanmıştır. Birinci bölümde şekil olarak incelenen gazellerin, beyit sayılarına bakıldığında şairlerin gazellerini, genellikle 5 beyit olarak yazdıktan görülecektir. Şairler vezin olarak en çok Fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilün kalıbını tercih etmişlerdir. Kafiye olarak da en çok tam kafiye kullanılmıştır.Bunun yanında yarım ve zengin kafiyeden oluşan gazeller de bulunmaktadır. Gazeller üzerinde tahlil ve mukayese yapılırken,önce gazeller muhtevalarına göre tasnif edilmişlerdir.Bu tasnif sonucunda şairlerin en çok âşıkâne-rindâne gazel yazdıkları görülmüştür.Bu gazellerde en çok işlenen konular, `aşkın verdiği mutluluk,sevgiliden yakınma,sevgiliden ayrı oluş, sevgiliye karşı duyulan aşk, sevgi,felekten ve insanlardan şikayet, riyakarlık, karamsarlık,sıkıntı, üzüntü` dür. Gazellerdeki ana tema ise yalnızlıktır. İncelenen gazellerde şairler, yalnızlıktan ` -den /-dan gayrı` redifinin önündeki anlamın odaklaştığı kelimeye sığınırlar. Sığınılan bu unsurların şairlerce en çok kullanılanları; `bela,cevr ü cefa,mihr ü vefâ,bad-ı sabâ,Huda, dua, râ, mâh-likâ,tebhâle,baht,âh,bîmâr,câm` dır. Kelime hazinesi bakımından gazellerin, en çok Türkçe kelimelerden oluştuğu tespit edilmiştir.Kelime türü olarak da en çok isim kullanılmıştır.Bunu sırasıyla fiil, edat,sıfat,zamir ve zarf izlemektedir. Cümle türü olarak yüklemine göre, en çok fiil cümlesi mevcuttur.Buradan da şairlerin daha çok,iş ve oluş tasviri yaptıkları anlaşılmaktadır. Gazellerde yer alan cümlelerin anlamına göre en çok olumsuz cümleler olduğu görülmüştür.Buna `-den/-dan gayrı` kullanımı yol açmaktadır.Edebî sanatlar bakımından da gazellerde en çok tenasüp sanatına rastlanılmıştır. Gazellerde toplam olarak 543 edebî sanat bulunmuştur.Buradan da şairlerin,klâsik şiirin estetiğini `gayrı` redifli gazellere yansıttıktan sonucunu çıkarabiliriz. Ayrıca `Belâ,cevr ü cefa,mihr ü vefâ,bad-ı sabâ,ne ararsan,ne dilersen,hayr dua,elimizden ne gelir,nesne gelmez,kapı açmak,kimse yok,nesne yok. `gibi deyişlerin, şairlerce en çok kullanılan ortak söyleyişler olduğu tespit edilmiştir. Yapılan inceleme ve mukayese sonucunda model şiire yazılan nazire şiirlerin, hayal dünyası, şekil, muhteva, dil-üslûp ve anlam yönünden model şiirden daha zengin olduğu görülmüştür.Fuzûlinin Necati Bey'e yazdığı nazire bunun en güzel örneğidir.

IV THE SUMMARY In this thesis,on `gayrı redifli`lyric poem of which the first was written by Necati,the method of analysis and comparison has been used.Not only the poem by Necatî has been studied but also 55 other poems written in the form of the first poem have been studied in this thesis. In the first part of the studying the `nazfre`poems have been studied for the form,the content,the language and the style of writing,and then they have been analysed and compared.In the second part,the poems have been explained method of explanation which is one of the text analysing methods. In the first part,in the poems studied for the formit is found out that the poets have written the poems consisting of 5 couples. The poets had mostly preferred the pattern of `Fe'Uârün/fe'Mtün/fe'ilâtün/fe'ilün` as a meter. `Full` rhyme was mostly used.Beside this there are poems written with the half and rich rhymes. While the poems were being analysed and compared,firstly the poems were classified according to their contents. As a result of this classification it has been found out that the poets mostly wrote `âşıkâne-rindâne` lyric poems. Subjects like `the happines of love,complaining the lover,being apart with the lover,the love of the beloved,complaining about love,fate and people,hypocrisy,pessimisim,boredom and anxiety `were mainly involved. The main theme of the poems is loneliness. In the poems studied,the poets tried to find solution to their loneliness in the word before the` -den/-dan gayrı` in the poem. These words are mainly `belâ,cevr ü cefâ,mih ü vefâ,bad-ı sabâ,Huda,dua,râ>mah-likâ,tebhâle,baht,âh,bîmâr5câm`. From the point of vocabulary it has been found out that the poems were mostly formed from Turkish words.As the part of speeches mostly nouns were used.After the nouns come verbs,particles,adjectives,pronouns and adverbs in order.From the point of sentences there are mainly verb sentences. This shows that the poets mainly designed the action. According to the meaning of sentences mostly negative sentences were used. This is because of the usage of `-den/-dan gayrı`. As for the literal arts we mostly see the art of `tenasup`.Totally there are 543 arts used in those poems. So from here we can understand that the poems reflected the aesthetics of the classical poetry on `gayrı redifli` lyric poems.In addition, `Bela,cevr ü cefâ,mihr ü vefa, bad-ı sabâ,ne ararsan,ne dilersen,hayır dua,elimizden ne gelir,nesne gelmez,kapı açmak,kimse yok,nesne yok` were the expressions commanly used by the poets. As a result of the analysises and comporison it has been found out that the poems written to resemble another poem in from and subject are richer than the model poem from the points of imaginative world,from content, language-style of writing and meaning. The `nazfre` of Fuzûlî to Necatî is the most beatiful sample of this kind.