Cumhuriyet tarihinde yapılan devalüasyonlar ve dış ticaret üzerindeki etkileri

Abstract

ÖZET Devalüasyonlar, Türkiye Cumhuriyeti'nin ekonomi tarihinde önemli bir yere sahiptir.1923-l998 tarih aralığında çeşitli istikrar tedbirleriyle birlikte hükümetler toplam beş kez devalüasyon kararı almışlardır. Cumhuriyet tarihinde yapılan ilk devalüasyon 1946 yılına rastlar. 1946 yılına kadar, gerek Atatürk döneminde, gerekse İkinci Dünya Savaşı yıllarında uygulanan ekonomi politikaları yüksek kalkınma hızıyla birlikte üretimi ve istihdamı arttırmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye dış ticareti fazla veren, birikmiş altın ve dövizi bulunan bir ülkedir.Dış ticareti serbestleştirmek ve savaş sonrası açılan pazarlara daha çok ürün satabilmek amacıyla alınan devalüasyon karan aynı zamanda milli sanayiyi korumak için ithalatın kısılması gereğine dayanmaktadır.Devalüasyon olumlu sonuç vermemiş ve Türkiye ilk kez dış ticaret açığı ile karşılaşmıştır. 1958 devalüasyon karan liberalleşme sürecinde alınmıştır.Yerli ve yabancı yatırımları arttırarak ekonomik gelişmeyi sağlamak amacına dayanan bu karar fiyat artışlarını etkilemede yetersiz kalmıştır.Ekonomik istikrarsızlığın siyasi istikrarsızlıkla birleşmesi sonucunda Türkiye yine dış ticareti açık veren bir ülke durumundadır. 1970 yılında gerçekleştirilen üçüncü devalüasyon, yine yatırımları arttırmak, sanayileşmeye ağırlık vermek, dış ticarette fazlalık sağlamak amaçlarına yöneliktir.İlk kez katlı kur uygulamasına başlanmıştır.İthal-ikameci sanayileşmeye öncelik tanınmıştır. Ancak devalüasyondan sonra elde edilen en olumlu sonuç işçi döviz girişlerinin artmasıdır. 1980 yılı ve 24 Ocak Kararlan ekonomi tarihimiz için oldukça önemlidir.Ekonominin neredeyse tümüyle durgunluğa girdiği, enerjiden döviz ve temel ihtiyaç maddelerine kadar her alanda darboğazların yaşandığı günlerde uygulamaya konan 24 Ocak Kararlan ve devalüasyon ekonomiye canlılık getirmiştir.Darboğazlar açılarak üretime hız kazandırılmıştır.Uygulamaya konan esnek kur politikası ile Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısındaki değeri günlük olarak belirlenmeye başlamıştır. 1994 devalüasyonu ve 5 Nisan Kararlan ise serbest piyasa mekanizmasının işlemesi için gereken şartların oluşamaması, fiyatlar genel düzeyinde görülen sürekli artışların devam etmesi sonucudur.5 Nisan Kararlarıyla enflasyonun düşürülmesi,Türk Lirası'na istikrar kazandırılması ve ihracat hacminin genişlemesi amaçlanmıştır.İstikrar programının iuygulanmasıyla ekonomideki kötüye gidişin kısmen önlendiği ve döviz piyasasındaki dalgalanmaların kısmen durdurulduğu gözlenmiştir. 1994 yılından günümüze kadar ise Türkiye yine enflasyon, işsizlik, yatırımların yavaşlaması ve Türk Lirasının yabancı paralar karşısında değer kaybetmeye devam etmesi gibi sıkıntılar içerisindedir. Devalüasyon dış ticaret hacmini genişletmek isteyen gelişmiş ya da gelişmemiş pek çok ülkenin başvurduğu yollardan biridir.Devalüasyon kararıyla ekonomisinde istenen gelişmeleri sağlayan ülkeler olmakla birlikte, bu uygulama yaşam standardını düşürücü etkiye sahiptir. ii

SUMMARY Devaluations have important place in Turkish economic history.Between 1923 and 1 998, governments took five times devaluation and stabilization decisions. The first devaluation of the Turkish history was realized in 1946. Until the year 1946, economic policies applied both during the period of Atatürk and Second World War, pionered the high devolopment speed and enchanged production as well as employment.After the Second World War, Turkey was a country which in foreign trade surplus and increasement of gold and exchange stock were achieved.Devaluation decisions aimed liberalization of foreign trade and enterance to new markets in Europe which were opened after War, depended on minimazing import to protect national industries.The first devaluation did not reach possitive results and Turkey, for the first time became faced with a deficiency in foreign trade. Devaluation decision of the year 1958 was taken during the liberalization process.But this decision based on improving economy by increasing foreign investments was unsufficient to prevent price augmentation.Due to the instability both in economy and policies, Turkey had became once again a country having deficiency in foreign trade. The third devaluation in 1970, was also based upon increasing investments as well as foreign trade and gave priority to industry. Alternative rates of exchange were practised for the first time.Priority was given to domestic industry instead of imports.But the most possitive result of the devaluation was the increasement of foreign money brought into the country by Turkish workers living abroad. The year 1980 and decisions of 24th January were very important for the economic history. These decisions and devaluation practised in a period where we bore financial crisis in energy, foreign currency and basic necessities.Decisions vitalized the economy and accalarated the production.The value of Turkish Lira against other currencies, was started to be determined daily due to elastic currency policy. Devaluation of the year 1994 and decisions of April the 5th were applied due to the failure during the process of liberal market mechanism and the continious increasement of prices. The goals of these decisions were to decrease inflation rate, to stabilize Turkish Lira and to expand export volume.After the application of stabilization programs, bad conditions in economy prevented partially and fluctuations in foreign currency market were stopped in part. mNow, Turkish Economy has got many big problems such as inflation, unemployment, decreasement of investments and the devaluation of Turkish Lira against other currencies.For many countries developed or non-developed, devaluation is a way to expand export volume. Althought some countries get possitive results from devaluation, this application causes decreasement in living standarts. IV