Frankfurt Okulu ve Türk sosyolojisinde eleştiri (1940-1950)

Abstract

ÖZET Frankfurt Okulu 1920'lerde, sosyal bilimlerin içerisinde bulunduğu 'kriz' e çözüm bulmak amacıyla kurulmuştur. Frankfurt Okulu' nun temel ilgisi 18. Yüzyıldan beri dünyayı biçimlendiren Modernleşmenin, Aydınlanmanın, Pozitivizmin, Liberalizmin, Kapitalizmin, Faşizmin eleştirel ve diyalektik bir analizini oluşturmaktır. Okul, Marxizm, Psikanaliz ve Weber 'in rasyonalite analizinden etkilenmiştir. Okul'un çalışmaları modernliğin eleştirel bir analizi şeklindedir. Okul; modern zamanlar içerisinde bireyin ve toplumun karşılaştığı problemler üzerinde durmuştur. Bütün bunlar yapılırken ortak payda ise 'eleştirel' bir yaklaşımdan hareket etmek olmuştur. Türkiye'ye sosyolojinin girişi Osmanlı'nın son dönemlerinde modernleşme hareketlerinin etkisiyle olmuştur. Sosyolojiye, çöküş sürecindeki devleti kurtarma misyonu yüklenmiş, bu yüzden sosyoloji resmi ideolojiye paralel olarak şekillenmiştir. Bu durum Cumhuriyet döneminde de devam etmiş; sosyoloji, resmi ideolojiyi topluma benimsetme, iletme ve meşru kılma amacını taşımıştır. 1940-1950 yıllarında ise sosyoloji çalışmaları oldukça hareketli bir dönem yaşamıştır. Ankara'da DTCF, İstanbul'da İstanbul Üniversitesi'nde yapılan sosyoloji çalışmaları ile ilk kez sosyolojide Comte-Durkheim sosyolojisi dışında çalışmalar yapılmış, uygulamak sosyoloji ile birlikte Marxist yaklaşımlar Türk sosyolojisinde görülmeye başlamıştır. 1940-1950 döneminde Frankfurt Okulu'nun eleştirel yaklaşımı ile aynı şekilde olmasa bile eleştirel nitelikler taşıyan çalışmalar yapılmıştır. Behice Boran, Niyazi Berkes ve H. Ziya Ülken' in çalışmaları bunlara örnek gösterilebilir. Bu dönemin sosyoloji çalışmalarının mirası, Türk sosyolojisinde eleştirel bir sosyoloji geleneği oluşturabilmek için kullanılabilecek potansiyele sahiptir.

ABSTRACT The Frankfurt School was founded in the 1920s in order to find a solution to the 'crises' in the social sciences. The Frankfurt School's main concern was the establishment of a critical and dialectical analysis of modernisation, Enlightenment, Positivism, Liberalism, Capitalism, Fascism that have been shaping the world since the 18th century. The school is influenced by Marxism, Psychonalysis and Weber's analysis of rationalization. Hence, the School's studies are in the form of a critical analysis of modernity. The School focuses on the problems that are faced by the individual and the society in the modern times. In their analysis the common denominator has always been departing from a 'critical' approach. The introduction of sociology to Turkey took place during the last periods of the Ottoman Empire as an effect of the modernisation movements. Sociology was charged with the mission of saving the collapsing state, and as a result sociology was shaped along with the official ideology. This situation continued during the Republican Era and sociology carried the aim of dissemination and legitimation of the official ideology. In Turkey, the years between 1940 and 1950 have witnessed a dynamic period in sociological studies. With the sociological studies conducted at the DTCF in Ankara and University of Istanbul in Istanbul, the studies outside the Comte-Durkheim sociology were carried out and the Marxist approaches with applied studies appeared in Turkish sociology for the first time. In these years, the studies with critical quality were carried out even though they were not match with the critical approach of the Frankfurt School. The studies of Behice Boran, Niyazi Berkes and H. Ziya Ulken can be cited as examples to these studies. The heritage of the sociological studies of the period has the potential to be used to form a critical tradition in Turkish sociology.