Oyun tekerlemelerinin araştırılması ve incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada yer alan 700 tekerleme metni, 1930-2005 yılları arasındayayınlanmış olan çeşitli yazılı kaynaklara başvurularak hazırlanmıştır. Tekerlememetinleri, şekil özelliklerine göre tasnif edilerek; her tekerlemeye bir tasnif numarasıverilmiştir. Çalışmada yer alan tekerleme metinleri, ?Manzum Tekerlemeler?,?Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler? ve ?Mensur Tekerlemeler? olmak üzere üçbölümde incelenmiştir.?Manzum Tekerlemeler?in ele alındığı BİRİNCİ BÖLÜM'de tekerlemeler;?oyun? süreci içindeki aşamalara göre; ?A. Oyun Öncesinde SöylenenTekerlemeler?, ?B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler? ve ?C. OyunSonrasında Söylenen Tekerlemeler? olarak tasnif edilmişlerdir. Müstakil bir oyunabağlı olmayan, alay, kızdırma, güldürme gibi amaçlarla söylenen tekerlemeler ise,?D. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri? olarak adlandırılmıştır. Ayrıca ?A. OyunÖncesinde Söylenen Tekerlemeler?, oyuna hazırlık aşamasındaki evrelere göre de;?a. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri?, ?b. Ebe Seçme Tekerlemeleri(Sayışmacalar)? ve ?c. Eş Seçme Tekerlemeleri? olmak üzere alt başlıklaraayrılmıştır.?Manzum Tekerlemeler? başlığı altında değerlendirdiğimiz BİRİNCİBÖLÜM'de tekerlemeler, dış ve iç yapıya ait unsurlara göre; ?I. ManzumTekerlemelerin Dış Yapısı? ve ?II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı? olmaküzere, iki alt başlıkta incelenmiştir. Bunlardan, ?I. Manzum Tekerlemelerin DışYapısı?nın incelendiği bölümde, bu tekerleme metinleri; dış yapı özelliklerine görekendi içinde: ?1. Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler? ve ?2. YapılarındaKararlılık Göstermeyen Tekerlemeler? olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Ayrıca bu?Manzum Tekerlemeler?in tasnifinde; tekerlemelerin ?dize sayıları? ölçüt alınarak,azdan-çoğa doğru bir sıralama düzeni gözetilmiştir.?Yapılarında Kararlılık Gösterenler? ve ?Yapılarında KararlılıkGöstermeyenler? sınıflaması, Ahmet Şükrü Esen'in, ?Anadolu Türküleri? adlıeserinden örnek alınmış olup, çalışmamızın ?I. Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısı?bölümü, bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Esen, 9-22).?II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı? başlığı altındaki bölüm ise;?1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler? ve ?2. Söz Değeri Öne ÇıkanTekerlemeler? olmak üzere iki alt başlıkta değerlendirilmiştir. Bu tekerlemelerioluşturan sözcüklere göre; anlamca bir karşılığı bulunmayan seslerin ya da bazıhecelerin oluşturduğu tekerlemeler, ?1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler?;anlamlı bir karşılığı bulunan kelimelerin oluşturduğu tekerlemeler ise, ?2. SözDeğeri Öne Çıkan Tekerlemeler? olarak adlandırılmıştır.Çalışmamız sırasında, ?1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler?in, sınırlısayıda olduğu ve bu tekerlemelerin; sadece ?A. Oyun Öncesinde SöylenenTekerlemeler? ve ?B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler? bölümlerinde yeraldığı görülmüştür. ?1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler?in; çalışmamızın ?C.Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler? ve ?D. Bağımsız Tekerlemeler? başlıklıbölümlerinde ise, yer almadığı görülmüştür.Bunlara ek olarak, ?2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler?e ayrı bir altbaşlık açılarak, tekerlemelerde geçen unsurlar (hayvan adları, sayılar, şahıs adları,yer adları, renk adları vb.) ?Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar?başlığı altında değerlendirilmiştir.?Ses Değeri? ve ?Söz Değeri? ifâdeleri, Mehmet Naci Önal'ın,?Türkçe'nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi? konulumakalesinden örnek alınmış olup, ?II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı? bölümü,bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Önal, 138-142).Çalışmamızın ?Manzum-Mensur KarışıkİKİNCİ BÖLÜMÜ,Tekerlemeler? olarak adlandırılmıştır. Hem manzum (şiir) hem de mensur (düz yazı)yapı özelliği gösteren bu tekerleme metinleri, dize sonlarında ses benzerliklerininbulunması, kısmen de olsa tam ve yarım kafiyelerin bulunması gibi özelliklerinedeniyle manzum bir yapıya yaklaşırken, aynı tekerleme metinlerinin, ikili konuşmadiyaloglarından oluşması, bu metinlerin mensur özelikler göstermesine de nedenolmuştur. Bu ?Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler?; ?Manzum Tekerlemeler?deolduğu gibi, ?A. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler?, ?B. Oyun SırasındaSöylenen Tekerlemeler?, ?C. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler? ve ?D.Bağımsız Oyun Tekerlemeleri? olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.?Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler?, karşımıza yeni bir tür olarakçıkmaktadır. Bu tekerlemeler, birçok yazılı kaynağa ?manzum? olarak geçmişlerdir.Çalışmamızda bu bölüm için, ?Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler? olarak, ayrıbir başlık açılmasının nedeni; bu tekerleme metinleri içindeki yapı farklarını ortayakoymak ve bu ?farklı iki yapı?yı (manzum-mensur) belirginleştirmektir.Çalışmamızda bu tekerlemeler, dize/satır sayılarına göre, azdan-çoğa doğru birsıralama düzeni gözetilerek tasnif edilmişlerdir.Çalışmanın ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ ?Mensur Tekerlemeler?in yer aldığıbölümdür. Bu bölüm ?Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)? olarakadlandırılmıştır. Üçüncü bölümde yer alan tekerlemeler, manzum bir yapıdaolmadıkları için yapılarına göre değil, alfabetik olarak tasnif edilmişlerdir. Bubölümde yer alan tekerlemelerde aliterasyonların kullanıldığı görülmüştür. Butekerlemeler içerisinde yapılan aliterasyonlar, çalışmamızda koyu harflerle yazılarakbelirgin hâle getirilmiştir.?Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler? tanımı ilk olarak; Şükrü Elçin'in?Halk Edebiyatına Giriş? adlı eserindeki tekerleme tasnifinde yer almış olup,çalışmamızın üçüncü bölümü, bu başlık altında değerlendirilmiştir (Elçin, 2000,592-598).Ayrıca Manzum Tekerlemeler bölümünde, çocukların hemen hertekerlemede, ?ikileme? kullandığı görülmüştür. Bu tekerlemelerde kullanılanikilemelerin, ?iki sözcüğü anlamlı ikileme?, ?bir sözcüğü anlamlı ikileme?, ?ikisözcüğü de yarı anlamlı ikileme? gibi genel ikileme kullanımlarının dışında;çoğunlukla ?anlamsız sözcüklerle kurulan ikilemeler?den oluştuğu dikkatiçekmektedir. Çalışmamızda, çocuklara özgü bir kullanım olan ve ?anlamsızsözcüklerle kurulan bu ikilemeler?in; diğer ikilemelere oranla daha fazla yer tuttuğutespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda, ?Genel Alfabetik Dizinden? sonra, ?KalıplarDizini? başlığı altında, bu ikilemeler ve kalıp ifadeler gösterilmiştir.?Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi? konuluçalışmamızın amacı, çocuk dünyası içerisinde önemli bir yeri olan tekerlemelerin,eldeki malzemeye göre, düzenli bir tasnifini oluşturmak ve bu tekerleme metinleriningenel olarak birer edebû metin özelliğine sahip olup olmadıklarını belirlemektir.

The 700 nursery rhymes in this study are compiled from various writtensources published between 1930 and 2005. The texts of these nursery rhymes areclassified according to formal attributes and each of them is given a classificationnumber. These rhymes are analyzed in three sections: ?Verse Nursery Rhymes,??Verse and Prose Mixed Nursery Rhymes,? and ?Prose Nursery Rhymes.?The first section of this study consists of two subsections: The FormalStructure of the Verse Nursery Rhymes and The Interior Structure of the VerseNursery Rhymes. In the Formal Structure of the Verse Nursery Rhymes, nurseryrhymes are classified according to their place in the various stages of a game such asrhymes recited before the game, during the game or after the game. The rhymes notconnected to a game and recited to tease, make fun and ridicule are collected underthe title of Independent Nursery Rhymes. The nursery rhymes recited before thegames are also divided into subcategories such as Invitation to Play Rhymes,Choosing a Partner Rhyme, and Choosing the First Player.In the Interior Structure of the Verse Nursery Rhymes, rhymes are dividedinto two categories: rhymes with lexical value and rhymes with sound value. Therhymes with the lexical value offer words with meanings and the rhymes with soundvalue give us words, syllables and sounds without meaning. The study alsodemonstrates that the rhymes with sound value are found in before and during thegame rhymes while this type of rhymes is not seen in the after the game rhymes andthe independent rhymes.The second section of this study is called Verse and Prose Mixed NurseryRhymes. These rhymes exhibit both prose and verse qualities. The verse qualitycomes from the rhyming endings of the lines and the prose quality comes from thefact that these rhymes are usually presented in a dialogue. This type of rhymes isalso divided into four groups such as rhymes recited before the game, during thegame, after the game, and independent rhymes.The third section of the study presents Prose Nursery Rhymes. They arecalled Rhymes based on Word Play or Puns. These are classified alphabetically. Itis observed that this type of rhymes makes use of alliterations and these alliterationsare indicated in bold characters in the study.This thesis titled ?The Research and Analysis of Nursery Rhymes? aims toclassify the nursery rhymes that have great importance in a child?s world and toanalyze them in order to demonstrate their value as literary texts.