Türk edebiyatında Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bendler (XVII-XIX.yy.)

Abstract

ÖZETTürk Edebiyatında ilk örneklerinin görüldüğü XIV.yüzyıldan itibaren,terkûb-i bend ve tercû-i bend nazım şekilleri Türk şairleri tarafından sevilerekkullanılmış ve şairlerin her türlü duygu ve düşüncesini anlatmasına vesileolmuştur. XVII. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında terkûb-i bend ve tercû-i bendnazım şekilleri ile söylenilmiş 92 terkûb-i bende ulaştık. Terkûb-i bendlerle şiirsöyleyen şair sayısı ise 54'tür. Tercû-i bend nazım şekli ile şöylenilmiş şiirsayısı 53, bu nazım şeklini kullanan şairlerin sayısı ise 29'dur.Terkûb-i bend ve tercû-i bend nazım şekilleri ile mersiye, medhiye, tevhid,münacat, na't gibi nazım türlerinin yanında, sosyal tenkid, sevgilinin vefasızlığı,dünyanın geçiciliği, tasavvuf gibi konuların işlendiği de görülür. Üç bölümhâlinde düzenlenen çalışmanın ?Birinci Bölüm?ünde, terkûb-i bend nazım şekliile söylenilmiş şiirlerin şekil ve muhteva özellikleri incelendi. ncelenen terkûb-ibendlerde en az bir bendli 1 terkûb-i bend (Fasih Ahmed Dede), bend sayısınınçokluğu bakımından ise 23 bendli bir terkûb-i bend tespit ettik. Terkûb-i bendlerde5-7 bendli şiirler daha çok tercih edilmiştir. Mısra sayısı tercihlerinde ise 16mısralı manzumeler öne çıkar. Kafiye tercihlerinde tam kafiyelerin, rediftercihlerinde ise ek ve ek grubu halindeki rediflerin tercih edildiği görülür.Kullanılan vezinler ağırlıklı olarak ?Remel? ve ?Hezec? bahirleri içindenseçilmiştir. En çok kullanılan vezin ? Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilün?veznidir. Muhteva özelliklerinin değerlendirilmesi neticesinde âşıkâne konulu vemersiye konulu terkûb-i bendlerin daha çok ele alınmış olduğu görüldü.Çalışmanın ? kinci Bölüm?ü de, söz konusu zaman aralığı içindesöylenilmiş tercû-i bendlere ayrılarak, terkûb-i bendlerin değerlendirilmesindetakip edilen yoldan gidildi. Tercû-i bendlerde en az bendli olarak 2 bendli 1 tercû-ibend, bend sayısının çokluğu bakımından 22 bendli 1 tercû-i bend tespit edildi.Tercû-i bedlerde en çok 5 bendli manzumeler tercih edilmiştir. Mısra sayısıtercihlerinde 8-12 mısralı manzumeler daha çok kullanılmıştır. Kafiyetercihlerinde tam kafiye, rediflerde ise ek ve ek grubu halindeki redifler öne çıkar.Tercû-i bendler vezinleri açısından değerlendirildiğinde, en sık kullanılan veznin,Remel bahri vezinleri arasında yer alan, ?Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilün?vezni olduğu görülür. Mahlaslar umumiyetle son bendlerde, bazen de sonbendden önce söylenilmiştir. Tercû-i bendlerin muhteva özelliklerinindeğerlendirilmesi sonucunda, âşıkâne konulu tercû-i bendlerin ve tasavvufû konulutercû-i bendlerin daha çok işlendikleri görüldü.Çalışmanın sonuna, terkûb-i bend ve tercû-i bend nazım şekillerinin genelözelliklerini aksettiren ve tespit edilmiş olan metinlerin tamamı, üçüncü birbölüm hâlinde, ?metin? başlığı altında eklenmiştir.

ABSTRACTl have totally 145 terkûb-i bend and tercû-i bend to 58 poets I could havereached. The Poets of these poems are seen in our literature from XVII thcentury to the end of XIX th century I have tried to determine the rules of thisdouble poetry style and to explain these rules through statistical charts andgraphics carefully.Besides these poetry tyles and other poetry styles such as mersiye( elegy ), medhiye( eulogy ), tevhûd ( poe relating to the oneness of the God),münacat ( poem praising the God ) and na?t ( poem praising the ProphetMuhammad ) , poems on various subjects are also written.In part of the thesis , characteristics relating to the form and contentof terkib-bend are examined. By this examination I have identified that thesekinds of poems consist of maximum 5-7 stanzas and 16 lines. We see that themost used vezin (meter) pattern is ? Fe?ilâtün Fâ?ilâtün Fe?ilâtün Fe?ilün? andthe most used bahir (class of meters) is Bahr-i Remel. In these poems, generallythe full rhyme is used. addition and addition groups are used as redif ( wordrepeated at the end of every couplet a poem) Pseudonyms are mostiy takeplace at the last stanzas. Regarding to the content, the styles of mersiye(elegy), about love and lover generally used, other subjects and titles ofpoems are also examined and explained.In part II, characteristics relating to the form and content of terci-bend are examined. These kinds of poem consist of maximum 5 stanzas and 8-12 lines. As vezin pattern ?Fe?ilâtün Fâ?ilâtün Fe?ilâtün Fe?ilün? is used.Remel is the most used bahir. In these poems mostly the full rhyme is used.addition and addition groups are the most used redif forms. Pseudonyms aregenerally is used at the last stanzas. Regarding to the content, particularlyand mystical, love and lover subjects are used, other subjects and titles ofpoems are also explained.At the end of the thesis all available examples carrying the generalcharacteristics of this double poetry style are given in the ?Text? part.