Türkiye`de iktisat politikalarının dönemselleştirilmesine yeniden bakış: 1923-2000

Abstract

V ÖZET Türkiye'de Cumhuriyet dönemi iktisat politikalarının dönemselleştirilmesi konusu genel olarak iktisatçıların fikir birliği içinde olmadıkları bir konudur. Türkiye İktisat Tarihi 1923 yılından günümüze incelendiğinde, çeşitli iktisadi gelişme aşamalarından geçildiği görülmektedir. Bu çalışma ile öncelikle dönemselleştirme kavramının literatürdeki tartışmalı durumu açıklanmış, daha sonra farklı bir dönemselleştirme önerisi getirilmiştir. Dönemselleştirme yapılırken dönemlerin ana özelliklerini belirleyen dört tane kriter seçilmiştir. Bu kriterler sırasıyla; fiyat istikrarı ve enflasyon, bütçe ve GSMH içindeki payı, ithalat-ihracat oranları ve ekonomik büyüme-milli gelirin seyridir. Bu kriterlere dayanarak yapılan bir dönemselleştirme önerisi aşağıda açıklanmıştır. Birinci dönem, `1923-1950 korumacı-müdahaleci politikalar ije kalkınmaya hazırlık ` dönemidir. Cumhuriyet'in kuruluş yıllarını da kapsayan bu dönemde önce, devlet özel sektörü teşvik ve koruma yoluyla kalkınma hamlesini başlatmak istemiştir. İktisadi politikayı belirleyen iç etmenler Cumhuriyet'in Osmanlı İmparatorluğu'ndan devraldığı iktisadi miras ve Cumhuriyet'in siyasi tercihi olmuştur. Dış dünya etkileri ise Lozan Antlaşması'nın iktisadi hükümleri, 1929 Dünya İktisadi Bunalımı ve İkinci Dünya Savaşfdır. İktisat politikası açısından dönem boyunca daraltıcı politikalar uygulanmıştır. İkinci dönem, ` 1950-1980 iktisadi kalkınmaya geçiş ve iktisadi büyüme ` dönemidir. Bu dönemde çok partili rejime geçilmesi ile iktisat politikasında dönüşüm yaşanmıştır. Önceki dönemde uygulanan politikaların aksine genişletici para ve maliye politikaları ile dış açıkların olduğu bir dış ticaret politikası benimsenmiştir. 1960 yılından itibaren planlı ekonomiye geçilerek ithal ikameci bir sanayileşme stratejisi benimsenmiştir. 1960-1980 yılları arasında dört adet kalkınma planı hazırlanmış ve uygulanmıştır. Üçüncü dönem olarak nitelenen 1980-2000 yılları ise ` içe dönük iktisadi politikadan dışa dönük iktisadi politikaya geçiş ` dönemi olarak isimlendirilmiştir. 1980 yılından itibaren önceki dönemin olumsuz etkileri giderilmeye çalışılmış ve serbest piyasa düzenine geçiş yolunda önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir. Dış dünya ile bütünleşme ve finansal alanda serbestliğin yaşandığı bu yıllardaVI 1990'dan itibaren ekonomide durgunluk izlenmektedir. 1994 yılında ve 2000 yılında ise önemli sorunlarla karşılaşan Türkiye ekonomisinde siyasi alanda kararlılıkla ekonomik sorunların üstesinden gelinebilir. Bu bağlamda siyasi otoriteye büyük görevler düşmektedir.

VII ABSTRACT In Turkey, the periodisation of economical politics of the period of Turkish Republic is a matter on which the economists do not agree in general. When Turkish economical history is studied from 1923 up to our date, it is clearly seen that various stages of economical improvements have been recorded. By this study, the debatable state of the concept of periodisation has been primarily pointed out and then a different proposal for periodisation has been put forward. During periodisation process four principal criteria were taken as basis which is price balancing and inflation, budget and its part in Gross National Income, rates of imports and exports and economic growth, and course of national income respectively. First period, is the period of 1923-1950 protective-and interfering politics and preparation period for recovery. In this period which covers the establishment years of the Republic, the State has first demanded to start the action for recovery by encouraging and protecting the private sector. The factors which affect the economical politics are the economical inheritance received by the Republic from the Ottoman Empire and the political preference of the Republic. The factors of foreign effects are the economical articles of the Lausanne Treaty, The World crisis of 1929 and The Second World War. By point of economical politics, narrowing politics have been applied. The second period is Transition to recovery in 1950-1980 and economical growth. In this period a turning point was achieved in economical politics when transition to multi-party regime was reached. In contrary to politics applied in previous periods, a monetary politics allowing wide and financial politics have been followed up together with foreign deficits. From 1960 onwards a planned economy and importation of permanent industrialization was adopted. 4 recovery pans were prepared and applied between 1960 and 1980. When it comes to the third period of 1980-2000, the period is named 'transition period from introvert economical politics to extrovert economical polities'. The bad effects of the previous period have been attempted to be removed since 1980 and some actions have been taken to proceed in transition j£frKK1«*VIII to free market order. Globalisation with foreign world and freedom in financial fields were experienced in this term till a stagnation period was observed in 1990. Facing important problems in 1994 and 2000 Turkish economy can be determined to overcome the economic difficulties. In this context the political authority is supposed to execute major assignments.