Taşköprülü-Zâde`nin tasnifi ışığında xvı.yüzyıl klâsik Türk şiirinde ilim

Abstract

İlim, ?bilmek? anlamına gelen Arapça ?`alime? fiilinden türemiş birmastardır. Klâsik sözlükler bu anlamı öncelikle vurgulamak üzere ilmin karşılığını?bilgisizliğin (cehl) zıttı? şeklinde verirler. Bazı sözlüklerde ise ?bilgi, bilme, biliş,vukûf, ma'lûmât, haber? ve ?bir şeyi hakikî şekliyle idrak etmek? olaraktanımlanmıştır. İlimlerin saha ve sınırlarını birbirinden ayırmak, bu sahalararasındaki ilişkileri belirlemek, farklı ilimlere ait birikimlerin sistematik şekildedeğerlendirilmesini sağlamak ve nihayet, yaygın ya da örgün bir eğitim sisteminintemel müfredatını oluşturmak üzere, düşünür ve bilginler, çeşitli dönemlerde ilimleritasnif etme yoluna gitmişlerdir. İslâm dünyasında tarih boyunca kendisinden ?ilim?diye söz edilen ve hakkında kitap yazılan mevzuların neler olduğunu ve bunlarınnasıl tasnif edildiğini göstermesi bakımından, Taşköprülü-zâde'nin Miftâhu's-Sa'âdeve Misbâhu's-Siyâde adlı eserinde yer alan tasnifinden daha ayrıntılı bir tasnifbulunmamaktadır. Bu sebeple, bu çalışmada, genel hatlarıyla Taşköprülü-zâde'nintasnifine bağlı kalınarak genel bir ilimler tasnifi içerisinde değerlendirmeleryapılmıştır. Bu tasnif şu şekildedir: 1. Dinî İlimler, 2. Tabiî İlimler, 3. Riyâzî İlimler,4. İbârî İlimler, 5. Kitâbî İlimler, 6. Diğer İlimler. Taşköprülü-zâde'nin ilim tasnifiışığında ele alınan ilimler, bu çalışmada örneklenerek Klâsik Türk şiirinin gelişimineve ifade gücüne katkıları araştırılmıştır. Bu dikkatle, XVI. yüzyıl Klâsik Türkşairlerinden Fuzûlî'nin Türkçe Divanı, Zâtî, Üsküplü İshak Çelebi, Hayâlî Bey veHelâkî'nin olmak üzere toplam beş Divan'dan hareket edilmiş; bu Divan'lar,çalışmanın örneklemini teşkil etmiştir. Çalışmanın evreninde ise bu Divan'larınsistematik bir şekilde taranmasından elde edilmiş olan beyitlerden yola çıkarak sözkonusu şairlerin şiirlerine, dönemin hakikî ve bâtıl ilimlerinin nasıl yansıdığı vebunların şiirin estetik yapısına katkılarının ne olduğu araştırılmıştır.

İlim(science) is an infinitive derived from the verb ?alime? in Arabic,which means ?to know?. To emphasize this sense, classical dictionaries give theequivalent of ilim as ?the antonym of ignorance (cehl)?. It is defined as ?knowledge,to know, knowing, comprehending information, news? and ?to perceive something inits real form?. Intellectuals and scholars have tried to classify sciences in order todistinguish the fields and borders and designate the relationships between them, toasses the accumulation of data in different sciences systematically and finally to formthe basic curriculum of a formal and informal education system. There is not a moredetailed classification in Islamic World than Taşköprülü-zâde?s classification thattakes part in his books Miftâhu?s-Sa?âde ve Misbâhu?s-Siyâde since his classificationillustrates which subjects called science and have had books written aboutthemselves throughout the history and how they have been classified. For this reason,in this study, some evaluations are made in a general classification of sciencesdepending on Taşköprülü-zâde?s classification. It is as follows; 1. Religious sciences,2. Natural Sciences, 3. Arithmetical/mathematical sciences, 4. PhilosophicalSciences, 5. Rhetorical Sciences, 6. Other sciences. Depending on this classification,their contributions to the process of growth in poetry and power of expression aresearched. Taking these into consideration, XVI. century Classical Turkish poets;Fuzûlî?s Turkish Divan, Zâtî, Üsküplü İshak Çelebi, Hayâlî Bey ve Helâkî?s Divansform the sample in this thesis. While this work is being written, starting from thecouplets achieved by a systematic scanning of these poets? poems, the reflections andcontributions of scientific and unscientific studies of knowledge and the estheticstructure of the poetry are explored