Armaş Ermenileri

Abstract

Bugünkü adıyla Akmeşe, ya da Ermenilerce bilinen adıyla Armaş, XVII. yüzyılda Celali isyanlarından kaçıp gelen Ermeniler tarafından, İzmit'e bağlı küçük bir Ermeni köyü olarak kurulmuştur. Tateos tarafından kurulan Manastır ile bütünleşen Armaş' ı dini bir merkez haline getiren ve buradaki yerleşimi kalıcı kılan da bu Manastır olmuştur. Şersavar Meryem Ana Manastın ilk zamanlardan itibaren ün kazanmaya başlamış ve kısa bir süre sonra da gerek Adapazarı, Bursa, İstanbul gibi yakın çevrelerden, gerekse de Bolu, Zonguldak, Kastamonu gibi uzak yerlerden gelen hacı adaylarının uğrak yeri olmuştur. Yılda yaklaşık 20-22 bin hacı adayımn ziyaret ettiği Armaş, bu sayede hem dinsel açıdan ün yapmış, hem de Armaş'ta yaşayan Ermenilerin yaşantısını kolaylaştırmıştır. Armaş Manastın'nın en önemli zamanlan genellikle Eylül ayma denk gelen `yevm-i mahsus` yani `özel günleri`ydi. Bu günlerde, çeşitli yörelerden gelmiş olan Ermeniler bir araya toplanırlar, Kilise içindeki Meryem Ana resminin önünde dua eder ve dileklerde bulunurlardı. Beş-altı gün kadar Armaş'ta kalan Ermeniler bu törenlerle birlikte hac vazifelerini yerine getirmiş olurlardı. Ancak Armaş Ermeniîerini ve Manastır idaresini en çok memnun eden, hacı adaylanmn Armaş'ta kaldıklan sürece düzenlenen panayırlardı. Bu panayırlar genellikle bir bayram havası içinde geçer, cömert Ermenilerin bağışlan Manastır idaresini, satın aldıklan ihtiyaç maddeleri de Armaş' lı Ermenileri sevindirirdi. Bu haliyle bile Ermeniler arasında büyük bir yere sahip olan Armaş Manastm'm daha da önemli kılan, Î889'da açılışı yapılan Ruhban Okulu olmuştur. En az ilkokul mezunu, 19-21 yaş arası gençlerin eğitim gördüğü Armaş Ruhban Okulu' ndan pek çok Ermeni din adamı yetişmiştir. Buradan mezun olan pek çok ruhbanın en üst kademelerde görevlere gelmesi, hatta Patrikliğe kadar yükselmesi Armaş Ruhban Okulu'na olan talebi de arttırmıştır. Böylece Armaş XIX. yüzyılda gerek Manastın ve gerekse de Ruhban Okulu ile Ermeniler arasında adım oldukça duyurmayı başarmıştı.VI Ancak XEX. yüzyılın ikinci yansından itibaren değişen koşullarla birlikte Ermeniler arasında başlayan milliyetçilik çalışmaları ve bağımsız Ermenistan'ı kurma hayalleri bu pembe tabloyu değiştirdi. Gittikçe artan komite faaliyetleri ve isyanlar yavaş yavaş izmit civarında da kendim göstermeye başladı. Armaş Ruhban Okulu'ndaki genç ruhbanlar, rahipler tarafından verilen bu yoldaki eğitimle birlikte mezun olur oîmaz kendilerini Ermeni davasına adadılar. Öte yandan, Manastın ziyaret etmek için bir araya gelen binlerce kişi komitecilerin propagandalanna alet oldu. Kısa süre içinde Manastır bir dini merkez olmaktan çıkarak silah ve bombalann depolandığı bir sığmak haline geldi. İşte tüm bunlar, Osmanlı Devleti 'nin yurdun dört bir yanında çıkan Ermeni isyanlanna karşı tedbir olmak üzere aldığı Tehcir Karanmn Armaş Ermenilerine de uygulanmasına neden oldu. Oysa ki Hükümet başlangıçta izmit'i bu kapsama almamasına rağmen, gerek Manastırda bulunan bombalar, gerekse de Komiteci faaliyetlerin bölgede artması bu uygulamayı zorunlu kılmıştı. Bu doğrultuda 1915 yılında Armaş Ermenileri köylerini tamamen boşalttılar. Ardından, genç ruhbanlara amacının dışmda eğitim vererek Hükümet aleyhine kışkırttığı gerekçesiyle Armaş Ruhban Okulu' nun faaliyetlerine de bir daha başlamamak üzere son verildi. 1918 yılında, tehcir uygulamasına son verilmesiyle birlikte Armaş Ermenileri de köylerine geri dönebildiler. Ancak 1918'den 1922'ye kadar burada kaîdıkîan sürece hiçbir şey eskisi gibi olmadı. Her şeyden önce `komşu Türkler`in onlar hakkındaki düşünceleri çok değişmişti. Karşılıklı olarak Müslüman ve Ermenilerden oluşan çetelerin birbirlerine ve civardaki halka verdikleri zarar Armaş'lı Ermenilerin yaşamım daha da zorlaşünyordu. Nihayet 1922'de Milli Mücadelenin kazanılmasıyla birlikte buradaki Ermenilerin tamamı önce İstanbul'a, sonra da Amerika, Kanada gibi ülkelere göç ettiler. 1924 yılında Ermenilerin boşluğunu Yunanistan'dan gelen mübadele göçmenleri doldurdu. Mübadele göçmenleriyîe birlikte, üç yüz yıl boyunca `Armaş` olarak anılan köy de `Akmeşe` adını aldı.

Today's named Akmeşe or named by Armenians as Armas was established as a small Armenian village dependent on Izmit by Armenians who came escaping from Celali rebellion in XVIIth century. The monastery built by Tateos completed with Armas made it as a religion center and this monastery made life permanent here. Şersavar Virgin Mary Monastery became famous since first days and after a short time, it became a visiting place for pilgrims who came from Adapazarı, Bursa, Istanbul, Zonguldak, Kastamonu. Annas where was visited by almost twenty-twenty two thousand pilgrims in a year became famous religiously and this made Armenians' life easy who lived in Armas. Armas Monastery's the most important days are `yevm-i mahsus` `special days` in September. In there days, Armenians who came from different places met together, prayed in front of Virgin Mary's Picture in the church and wished. Armenians stayed here five or six days and they completed their pilgrimage duty with this rite. The thing that made Armas Armenians and the management of monastery happy was that the festivals which was arranged when the pilgrims stayed in Armas. These festivals were as religious festivals. Generous Armenians' grants made happy management of monastery and the things that they buy made Armenians happy. Armas Monastery that had importance among Armenians and it increased its importance with Priest School which was opened in 1889. The young people who are between 19-21 and graduated from primary school attended Armas Priest School, it broght up a lot of religious men. The priests who graduated from this school had big carrers and also became patriarch and this increased the demand to Priest School. So Armas achieved to become famous among Armenians with its monastery and Priest School in XTXth century. But since the half of the XFXth century, with the changed conditions, the nationalism actions and the imagine establishing of independent Armenians changedV1H this rose-colored situation. Increasing committee activities and rebellions started around Izmit Young priests in Armas Priest School with the education bye the priests graduated they devoted themselves for Armenians. But also thousands of people who came to visit monastery lended to committee's propagandas. In a short time, the monastery became a gun and bomb store, not a religious center. All there events caused the applying of Migration Decision to Armas Armenian which was taken as a precoution to Armenians rebellions around Osmanlı State. Although at first the parlament didn't take in this İzmit in this scope both the bombs in the monastery and increasing of committee activities made this absolutely necessary. Armas Armenians emptied their willages in 1915. After the reason that it taught out of its aim nad rebelled againts the Parlement the Priest Schol was closed. In 1918, the migration applying was finalled and Armas Armenians were able to returned to their villages. But from 1918 to 1922, so long as they stayed here nothing was like old days. The most importent thing was that the neighbour Turkish people's opinions changed about them. The moraudes including Muslims and Armenians damaged to eachother and other people and this made life difficult. At the end in 1922, after winning The Turkish National Struggle for Independence, all Armenians migrated to Istanbul and afterAmerica, Canada. In 1924, the migrant who came from Greece filled up Armenians. With this event, the willage which was called Armas for three hundred years named Akmeşe.