Anadolu`da İsis ve Sarapis Kültü ve bunun Kaunos`ta izleri

Abstract

Bilindiği gibi İsis ve Sarapis Mısır Panteonun önemli tanrılarındandır. Mısır'ın en eski tanrıları arasında ve Mısır'daki ilk yazılı metinler tanrıça İsis'ten bahsetmektedir. Nil Nehri'nin simgesi Osiris ise onun kardeşi ve aynı zamanda eşidir de. Osiris mitolojisine göre de Osiris öldürüldükten sonra onu tekrar yaşama getiren İsis'tir. Mısır'a hayat veren Nil, ancak İsis sayesinde hayat bulmuştur. Bu yönüyle bereketle ilişkilendirilmiş özeliği ile Anadolu'daki ana tanrıçayla özdeşleştirilir. Kucağındaki oğlu Horus (Harpokrates) ile betimlenmiş figürleri ise, çocukların ve kadınların koruyucu tanrıçası konumundadır. Yeryüzündeki insanların, böceklerin, cennette yaşayan tanrılara kadar yaşayan her şeyin hâkimidir. Bu yüzden gökteki ?Ay? ve yıldız ?Sothis? onun simgesidir. İsis Mısır'da her dönemde en önemli tanrılar arasında görülmekte ve tapınım görmektedir.Hellenistik Dönemde yaşanan kültürel ve siyasi değişmeler, dinsel anlamda bir takım oluşumları da beraberinde getirmiştir. İÖ 4. yüzyılın sonlarına kadar varlığını bilmediğimiz Sarapis kültü, bu zamanla birlikte görülmeye başlamış ve kısa süre zarfında geniş bir alana yayılmıştır. Kültün ne zaman ortaya çıktığı hakkında farklı görüşler olmasına karşın en yayın olanı, I. Ptolemaios (İÖ 305?283) Döneminde ortaya çıktığıdır.Sarapis kültü, Mısır'ın ve dönemin en güçlü idari yöneticileri olan Ptolemaioslar tarafından Mısır toprakları içinde yaşayan farklı ırktaki insanları bir arada yönetmek amacıyla oluşturulan bir ortak kültür durumundadır. Sarapis, Mısır ve Hellenlerin birçok tanrısını kendi hüviyeti içinde barındırmaktadır. Hellenistik Dönemden itibaren Sarapis, Osiris'in yerini alıp, İsis'in kocası şeklinde aynı mekânda ibadet görmekte aynı arkeolojik malzeme üzerinde beraber işlenmişlerdir. Bu birleşim için Sarapis'in yaygın terminolojik açıklaması şudur: Mısır tanrıları, ?Osiris? ile ?Apis? kelimelerinden türemiştir. Doğallıkla bu birleşim sadece terminolojik anlamda değildir. Mısır'ın yeraltı tanrısı olarak tapınım gören Osiris'in özelliği, bir anlamda Sarapis'e geçmiştir.İsis ve Sarapis kültünün, Hellenistik Dönemde tüm Akdeniz havzasına yayılmıştır. Etkisi Roma İmparatorluk Döneminde etkisinin doruk noktasına ulaşmış ve Hıristiyanlık Dönemine kadar da varlığını sürdürmüştür.Sarapis kültünün, Ptolemaiosların hüküm sürdükleri Mısır topraklarından çevreye yayıldığı ve Akdeniz havzasında yoğun bir şekilde tapınım gördüğü anlaşılmaktadır. Bu yoğunluk Anadolu topraklarının kıyı bölgelerinde de görmektedir. Ancak yoğunluk deniz kenarından iç bölgelere doğru azalmaktadır.Anadolu'da ve kültün görüldüğü birçok bölgede bu tanrılara adanmış çok sayıda adak yazıtı bulunmuştur. Önemli ticaret yollarının kavşağında bulunan Kaunos'ta bu kültün varlığını belgeleyen toplam yedi adet yazıt biliyoruz. Ancak yüksek lisans çalışma dayanağı olan adak stellerinin ayrı bir önemi vardır. Çünkü stellerin, yaklaşık orta kısmındaki alçak kabartma şeklinde yapılmış altar ve bunun üst yapısını oluşturan semerdam bir nişle özelleşmektedir.

SUMMARYAs it is well-known, Isis and Sarapis are two important gods in the Egypt Pantheon. Isis is among the most ancient gods in Egypt, thus the goddess is mentioned in the earliest texts in Egypt. Osiris, who is the symbol of the Nile River, is both her husband and her brother. According to the Osiris mythology, after Osiris was killed, Isis turned him back to life. Nile River, which gives life to Egypt, revives by the agency of İsis. Therefore, Isis is related with abundance and is equated with magna mother in Anatolia. In the figures in which Isis is illustrated with her son Horus on her lap, she is defined as the protective goddess of children and women. She has the dominance over everything; from people, insects who live on earth to gods who live in heaven. Thus, the moon and the star `Sothis? are symbols of her. Isis is expected to be one of the most important gods in Egypt and thus worshiped in all times.The cultural and political developments in Hellenistic era, made it essential to make some formations in religion. Sarapis culture, which was unknown till the fourth century of BC, was seen and spread quickly within this time. Although there are different views about the era when cult appeared, one of the most prevalent one is that it was in I. Ptolemaios era.Sarapis cult, which was constituted by Ptolemaioses who were the strongest administrators of Egypt in that era, is an associate culture created to govern different races. Sarapis cult includes many gods of the Egypt and Helens. Beginning from Helenistic era, Sarapis takes place of Osiris and is worpshipped as İsis?s husband in the same temple he was worshipped. In consequence, the most common opinion is that Sarapis?s name is derived from the words ?Osiris? and ?Apis?. Naturally, Sarapis inherits not only the terminology but also Osiris?s characteristic of being worshipped as the underground god of Egypt .It is known that the cult of Isis and Sarapis spread to the Mediterranean in Hellenistic era, its impact reached the peak during the Roman Empire and continued its existence till the birth of Christianity.It is observed that the cult of Sarapis outspread from Egypt and was worshipped predominantly in the Mediterranean environment especially in the coastal area of Anatolia.There are seven tablets proving the existence of this cult in Kaunos. There are also many tablets and stels dedicated to these gods in Anatolia and in everywhere this cult is seen. But especially the stels which I have examined during my Masters Thesis and which were found in Kaunos have a special importance. Because these stels include an altar formed relief and a caved roof over. These kinds of stels are very rare to be found.