Bir ortaçağ kenti: Hasankeyf

Abstract

Günümüzde Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Batman sınırları içerisinde yer alan Hasankeyf'in tarih öncesi dönemlere ulaşan bir tarihi vardır. Ancak şehrin adına ilk olarak Asur yazıtlarında rastlanmaktadır. Daha sonra Hasankeyf, Roma-İran çatışmalarında önemli bir mücadele sahası haline gelmiş ve bu devletler arasında sıklıkla el değiştirmiştir. İşte bu mücadeleler devam ederken Doğu Roma (Bizans) imparatoru II. Konstantinos (337-361) topraklarını Sasani saldırılarından korumak amacıyla burada bir kale inşa ettirmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu için artık bir uç kalesi olan şehrin bu tarih itibariyle stratejik öneminin daha da arttığı söylenebilir. VII. yüzyılın ilk yarısında İslâm orduları tarafından fethedilen Hasankeyf, Hülefa-i Raşidin döneminin ardından bir süre Emevi ve Abbasi valileri tarafından yönetilmiştir. Ardından Hamdani ve Mervanî hâkimiyetlerini yaşayan Hasankeyf, İslâm hâkimiyetinin ilk yılları olarak değerlendireceğimiz bu devirde pek parlak bir dönem yaşamamıştır. Ancak özellikle Türk hâkimiyetinin tesis edildiği XI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren buranın yıldızı parlamış, Hasankeyf Artuklu ve Eyyubi devirlerinde en ihtişamlı dönemlerini yaşamıştır. Özellikle İlhanlılar, ardından Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmenler'inin bölgedeki olumsuz faaliyetlerinden kötü etkilenen şehir, 1462 yılından itibaren yirmi yıl sürecek Akkoyunlu hâkimiyetine girmiştir. Daha sonra tekrar Eyyubi melikleri tarafından ele geçirilen şehir üzerinde bu sefer Safeviler'in ve Osmanlılar'ın nüfuzunu artırma çabası başlamıştır. Nihayetinde ise 1516 yılında Hasankeyf, Osmanlı Devleti hâkimiyetine girmiştir.Anahtar Sözcükler: Hasankeyf, Hısn-ı Keyfa, Kipani, Cephenia, Ciphas, Kale, Köprü, Mervaniler, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular.

Hasankeyf, which is nowadays located within the borders of Batman in South Eastern Region of Turkey, has a history going back to pre-historic age. Yet the name of the city is first mentioned in Assyrian cuneiform texts. In a later period, Hasankeyf turned to be an area of conflict between Rome and Iran, and so often changed hands between these two nations. In the course of these struggles, Byzantian Empirer, II. Konstantinos founded a castle at this place in order to protect his territories from the attacks of Sassanids. It could be said that, having been a frontier castle, its strategical importance increased. Hasankeyf, which had been conquered by Islamic armies, was respectively ruled by Hulefa-i Rasidin, Umayyids and Abbasids. Afterwards, it came under the sovereignty of Hamdanids and Merwanids and during this period it did not flourish well. However, from the last quarter of the 11th century when the Turkish rule was established, it began to prosper. During the rule of Artuqids and Ayyubids, it lived the most splendid period. Having been especially inflicted from the invasions of Ilhanids and then Qaraqoyunids and Aqqoyunids, the rule of Aqqoyunids lasted for twenty years starting from 1462. Later on, the city was again taken by the dynasty of Ayyubids and in the meantime Safawids and Ottomans strove to increase their influence on this city. Eventually Hasankeyf was captured by the Ottomans in 1516.Key Words: Hasankeyf, Hısn-ı Keyfa, Kipani, Cephenia, Ciphas, Castle, Bridge, Merwanids, Artuqids, Ayyubids, Aqqoyunids.