Türkiye`nin ihracatında 1980 sonrası sektörel kompozisyon ve pazar analizi

Abstract

Çalışmada, Türkiye'nin ihracatında hem ihracatın kompozisyonunda hem de pazar paylarında 1980-2010 döneminde yapısal bir değişim olup olmadığı sorgulanmaya çalışılmıştır. Sorgulamada niteliksel ve ekonometrik yöntem birlikte kullanılmıştır. Ayrıca ihracat kompozisyonunda ve pazarlarında yıllar itibariyle meydana gelen değişimler çeşitli istatistikî veri ve tablolarla analiz edilmiştir. İlk bakışta, 1980 Sonrası dönemde ihracatın kompozisyonunda sanayi ürünleri ihracatına büyük bir kayış görülmektedir. Bu bir yapısal dönüşüm gibi görülebilirse de, daha yakından analiz edildiğinde ihracatta iç dinamiklerden kaynaklanan, sağlam bir sanayi temeline dayalı artışlardan çok, uygulanan neoliberal ekonomik politikalarla, dünya ölçeğinde sermaye birikim süreçleriyle giderek daha fazla bütünleşmenin sonucu olarak ortaya çıkan, ithal girdilere bağımlı elektrik cihazları ve motorlu kara taşıtları gibi sanayi ürünlerinin montaj benzeri üretimine dayanan sanayi sektörü kapsamındaki ürünlerde bir artış olduğu görülmektedir. Diğer ihracat kalemleri tekstil, demir çelik, giyim ve yaş sebze ve meyve geleneksel ihracat kalemleridir. İhracatta sağlanan önemli artışlar, genellikle düşük ücret avantajına bağlı olarak sağlanan düşük maliyetlere, iç tüketimin kısılmasına, Dünyada ve Türkiye'de ortaya çıkan konjonktürel ekonomik ve politik gelişmelere, yüksek oranlı devalüasyonlara dayanmaktadır. 1990'larda başlayan ve 2000 sonrası belirginleşen biçimde düşük kur politikası, bir yandan ihracatın ithalata bağımlılığını arttırmış, diğer yandan da ihracat artışlarının nedeni haline gelmiştir.Bu durum kısa dönemli sermaye hareketleriyle birlikte ekonomide istikrarsız ve dış kaynağa bağlı büyümeye yol açmakta, ihracatın ithalatı karşılama oranını düşürmekte, CİB açıkları sürdürülemez boyutlara ulaşmaktadır. Dolayısıyla ihracat halen emek yoğun niteliğini korumakta, ihracattaki artışlar araştırma geliştirme ve yeni teknolojilere dayanmamaktadır. Oysa günümüzde, Dünyada rekabet fiyat dışı faktörlere dayanmaktadır. Ülkelerin ve firmaların Dünya piyasalarında rekabet gücünü arttırmaya dayalı stratejik dış ticaret politikaları izlenmektedir.İhracat pazarları konusunda Birleşik Arap Emirlikleri, Rusya ve Irak gibi pazarların payları bir ölçüde artmakla birlikte, dalgalı bir seyir izlemekte ve istikrarlı bir görünüm sunmamaktadır. Hala en büyük ihracat pazarı AB ülkeleridir. Bu anlamda, ihracatta istikrarlı bir pazar değişimi olduğunu söylemek için erkendirAnahtar Kelimeler: İhracat Kompozisyonunda Yapısal Değişim, İhracatta Pazar Değişimi, İthalata Bağımlı İhracat, Montaj Benzeri Üretime Dayalı İhracat, Zivot-Andrews Birim Kök Testi, Bai-Perron Çoklu Yapısal Kırılma Testi.

This study aimed at investigating the structural transformation in both composition and markets of Turkey?s exports in the period of 1980-2010. In this investigation, descriptive and econometric methods are used at the same time. Moreover, various statistical data and tables are used in analysing composition and market changes in Turkey?s exports through the years. There seems to be an important switch towards the manufactured goods in the composition of exports at first glance. Even if this phenomenon could be taken as a structural transformation, closer look shows us that Turkey?s manufactured goods exports base on import of intermediate goods in the industries such as electrical machinery and equipment and motor vehicles instead of sustainable internal production, which indicates further integration into the capital accumulation processes in the world scale in the light of neo liberal economic policies. The other export sectors are traditional sectors such as textile, apparel, iron and steel industry and fresh fruits and vegetables. Increases in export have generally been based on low production costs due to low wages, decreases in the domestic consumption, economic and political conjuncture in the World and in Turkey, and devaluation of national currency.Low exchange rate policy that started to be applied in the 1990?s and became the main policy instrument to attract short term foreign capital in the 2000?s became also the main factor of increasing exports through encouraging import dependent export policy. This situation, leads to unstable and foreign debt dependent growth, decreases proportion of exports coverage imports and unsustainable foreign trade deficits. Hence, exports of Turkey keep the labour intensive nature and the increases in exports still don?t base on the products that contain technologic innovations and R&D (research and development). But, in the contemporary world competition in the international markets depends on non-price factors and strategic trade policies, which base on improving competition power, are implemented to increase market shares of countries and firms.As for the export markets of Turkey, although the shares of UAE (United Arab Emirates), Russia and Irak have been increased to some extent, they still show unstable characteristics. The most important exports partner is still the EU, even though its market share tends to decrease. It is too early to say that there is an important transformation in the exports markets.Keywords: Structural transformation in the composition of exports, market transformation in the exports, import dependent export, assembly type production, Zivot-Andrews Unit Root Test, Bai-Perron Multiple Structural Changes.