Arjantin (1976), Brezilya (1964), Şili (1973) ve Türkiye`de (1980) askeri darbeler: Karşılaştırmalı bir inceleme

Abstract

İki farklı toplumda belli bir dönemde gelişen siyasal olayları karşılaştırmalı bir perspektifle değerlendirmek oldukça zor olsa da, benzerliklerin ve farklılıkların ortaya konması bu iki toplumun aynı dönemde geçirdiği siyasal değişimi anlamak açısından önem taşımaktadır. Ülkelerin siyasi tarihlerinde dönüm noktası olan askeri darbeler, karşılaştırma yapılabilecek önemli siyasal olayların başında gelmektedir ve iki farklı coğrafyada yaşanan askeri darbelerin karşılaştırılması, darbeler tarihini anlamak ve yorumlamak açısından önemlidir. Bu tezin amacı, Türkiye ve Latin Amerika'da, aynı dönemde yaşanan askeri darbelerin ne gibi benzerliklerinin ve farklılıklarının olduğunu ortaya koymaktır.Tezin motivasyonu, araştırmacının karşılaştırmalı siyaset çalışmalarına ve Türk siyasal hayatına duyduğu ilgiden kaynaklanmaktadır. Türk siyasal hayatının en önemli konularından birisi askeri darbelerdir. Türkiye'de meydana gelen darbeleri konu edinen geniş bir Türkçe literatür bulunmasına rağmen, farklı ülkelerde yaşanmış darbeleri, karşılaştırmalı bir yöntemle değerlendiren çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu anlamda tezin, alandaki boşluğu doldurmada katkı sağlayacağı umulmaktadır. Karşılaştırmalı çalışma yapılırken, genellikle örneklerden birisi, karşılaştırılacak durum hakkında ideal tutulur. Darbeleri karşılaştıran bu çalışmada, darbeler konusunda oldukça zengin bir örnek sunan Latin Amerika bölgesini seçilmiştir. Bu doğrultuda, çalışma kapsamında Latin Amerika'da darbelerin ABC'si olarak değerlendirilebilecek ve karşılaştırma için uygun örnek olduğu düşünülen Arjantin, Brezilya ve Şili (Argentina-Brazil-Chile) ele alınmıştır. Karşılaştırmaya konu olan darbeler ise, Arjantin 1976, Brezilya 1964, Şili 1973 ve Türkiye 1980 askeri darbeleridir.Karşılaştırmanın esas konusunu askeri darbeler oluşturmaktadır. Bu nedenle tezin birinci bölümünde konu ile ilgili bir çerçeve sunulmaktadır. Tezin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, ülkeler bazında, arka planında askeri darbelerin olduğu siyasi tarih anlatımı yapılmaktadır. Sadece bahsi geçen askeri darbeleri ele alıp anlatmak tablonun bütününü göstermekten uzak kalacağı için, ülkelerin askeri darbe tarihleri de ele alınmaktadır. Dördüncü bölüm ise tezin karşılaştırma kısmını oluşturmaktadır. Bu bağlamda önceki bölümlerdeki verilere dayanılarak belirlenmiş olan referans noktaları üzerinden askeri darbeler karşılaştırılmaktadır. Referans noktaları darbelerin Dönemini/devrini, Arka planını/altyapısını, Retoriğini, Bürokrasisini, Ekonomik yorumunu ve etkisini karşılaştıran bir modele dönüştürülmüştür. Modele `DARBE` ismi verilmiştir. Bu modelin daha sonra benzer çalışmalarda da kullanılabileceği düşünülmektedir. DARBE Modeli kapsamında karşılaştırılan referans noktaları şunlardır: orduların yapıları, orduların ilerici rolü, askeri darbe geçmişi, askeri darbelerin yaşandığı dönem açısından değerlendirilmesi, askeri darbe-ekonomik kriz ilişkisi, askeri darbe ve ekonomik birikim rejimi, askeri darbelerin meşrulaştırılması, askeri darbeden önceki sivil iktidarlar, askeri iktidar süresi, askeri iktidar-diktatör/cunta, askeri darbe ve anayasa, askerin iktidardan çekilmesi-demokrasiye dönüş, askeri darbe ve ABD ilişkisi, askeri darbenin hak ihlalleri.Bu arada Latin Amerika konusunda çalışma yapmanın belli zorlukları olduğu belirtilmelidir. Latin Amerika'da Brezilya dışında hakim olan dilin İspanyolca olması, kaynaklara ulaşmanın zorluğu ve bu konudaki Türkçe literatürün yetersiz kalması çalışma sırasında aşılması gereken güçlükler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Although it is difficult to evaluate the political events that developed in two different societies in a certain period in a comparative perspective, the identification of similarities and differences is important in terms of understanding the political change that these two communities have experienced in the same period. Military coups, which are turning points in the political history of the countries, are at the beginning of important political events that can be compared and the comparison of military conflicts in two different geographies are important in terms of understanding and interpreting the history of conflicts. The aim of this thesis is to reveal the similarities and differences between military conflicts in Turkey and Latin America.The motivation of this thesis is interest of the researcher's comparative political studies and Turkish political life. One of the most important issues in the Turkish political life is military coups. Although there is a wide range of Turkish literature on the topic of military coups in Turkey, there are not enough studies to evaluate military coup in different countries with a comparative method. In this sense, it is hoped that the thesis will contribute to fill the gap in this area.When a comparative study is conducted, one of the samples is usually kept in an ideal case for comparison. In this work, which comparative the military coups, the Latin America region, which has very rich examples about military coups, has been selected. However, since it is not possible to compare all the countries of Latin America, the study addresses Argentina, Brazil and Chile, which are considered to be suitable examples for comparison and can be considered as ABC in Latin America. Military coups which compare in the thesis are Argentina 1976, Brazil 1964, Chile 1973 and Turkey 1980 military coups.The main theme of the comparison is the military coup. For this reason, in the first part of this thesis, a framework for understanding military coup in theory and practice is presented. In the second and third sections of the thesis, political history narration is used, which is based on countries and military coups on the background. Since discussing only these military coups will be far from showing the whole table, military coup history of the countries are also being addressed. The fourth part is comparison part of the thesis. In this context, military coups are compared over the reference points determined on the basis of the previous sections. The reference points have been transformed into a model that compares the period/term, background/infrastructure, rhetoric, bureaucracy, economic interpretation and impact. This model is named `DARBE`. It is thought that this model can be used later in similar studies. The reference points that are compared within the DARBE Model are: military structures, progressive role of armies, military coup history, evaluation of military coup periods, military coup-economic crisis relation, military coup and economic accumulation regime, legitimation of military coup, civilian power before military coup, military power-dictator/junta, military coup and constitution, military withdrawal from power-return to democracy, military coup and US relations, military violence of military coup.By the way Latin America studies have some difficulties. In Latin America, the dominant language outside of Brazil is Spanish, the difficulty of accessing resources and the inadequacy of the Turkish literature on this subject are challenging as the difficulties to be overcome during the study.