Özbek cedit edebiyatı eserlerinde `cedit – kadim` görüş çatışmalarının yansımaları: Mahmud Hoca Behbudi, Abdürrauf Fıtrat ve Abdülhamid Çolpan eserleri örneğinde

Abstract

Çalışmamızda, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başında yaşamış olan belli başlı Türkistan aydınları ve onların İslamcı, Türkçü, yenilikçi fikirler temelinde toplum üzerinde meydana getirdikleri değişimin belirleyiciliği vurgulanmaya çalışılmıştır. Bu sebeple çalışmamızın odak noktasını Ceditçilik, İslamcılık ve Türkçülük, kısmen de Sosyalist fikirlerin etkisiyle Türkistan aydınlarının kültürel, siyasi ve demokratik hareketleri oluşturmaktadır.Bu bağlamda araştırmamızda ilk olarak, Türkistan bölgesinin sebepleri, Türkistan'da, Rusya'nın Türkistan'ı işgali ve bölgede kurduğu siyasi ortam hakkında genel bilgi verilmiş, Türkistan fikir hayatını derinden etkileyen XX. yüzyılın başlarında Türkistan'da XX yüzyıl başlarındaki yenilenme hareketleri ve Cedit-Kadim münakaşası. Mahmud Hoca Behbudi, Abdurrauf Fıtrat ve Abdülhamid Süleymanoğlu Çolpanın Örnek eserlerinde. Türkistan'da ortaya çıkan fikirlerin asıl kaynağı ve yayıcıları aydınlar olduğu için, XIX. ve XX. yüzyılın başlarında Türkistan halkının kültürel ve toplumsal varlığını halkın ortak değerleri İslamcılık-Türkçülük fikirlerinin birlik temelinde Cedidizmle korumaya çalışan Türkistan Ceditçilerin ortaya çıkışı ve ilk Ceditçiler Türkistan fikir hayatına katkıları üzerinde durulmuştur. Türkistan'da aydın, toplumsal hayatın birliğini, Cedidizme karşı çıkan Kadimciler. Bu sebeple, İslamcılık, Türkçülük, Ceditçilik fikirlerinin Türk dünyasında ortaya çıkışları ve Dünya kamuoyunun bu fikirleri nasıl değerlendirdikleri ele alındıktan sonra, fikirlerin Türkistan'daki yansımaları ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Son olarak çalışmamızda Türkistan'da, XIX. yüzyılın sonlarında oluşmaya başlayan ve XX. yüzyılın başlarında ortaya çıkan bu fikirlerin, Türkistan siyasi-kültürel hayatında meydana getirdiği değişim ve aydınlar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur ve şairlerin hayatı onların romanındaki Cedit-Kadim görüş çatışmaları ile alınmıştır. Anahtar kelimeler: Türkistan, İslamcılık, Türkçülük, Ceditçilik

In this text we search the works of the famous educators in Turkistan between the end of the 19th and beginning of the 20th centuries, their advanced ideas, and the ones based on Islamism and Turkism ,but the main emphasis was given to show the process of changes in society because of the ideological influence. The main points of our work were cultural , political and democratic movements of Turkism,and partly Socialism.In the first chapter there is information about the reasons of Russian kingdom's occupation Turkish-land ,Turkic tribes,their interrelations and also political situation, formed in Turkistan. The theme of education in the 19th and 20th centuries deeply influenced the movements in Turkistan. A list of literature and different sources like '' Mahmud Hoca Behbudi'',''Abdurrauf Fıtrat''&''Abdülhamid Süleymanoğlu'' were used in this work.The major question of this work was the enlighters of Turkistan ,who became forefathers and extenders of the ideas and the movement.As they tried to save cultural and social existence old Turkistan's nation union at the end of the 19th and the beginning of the 20th centuries, using ideas of Jadism, on the foundation of the union of Islamism-Turkism. The great attention was focused on life, thoughts, and works of those enlighters and on their input in the development of the ideas of Turkistan. The enlighter provided earning capacity and formation of the social life and assigned the integration of personality in the society.Due to these reasons after the emergence of ideas of Jadism, Islamism and Turkism and after the appearance of the questions how to use these thoughts in global public judgments, projection of Turkistan started being studied. In the conclusion of this work the author has shown the influence of the enlighters and their ides on the changes of political and cultural lire of Turkistan, in the end of the 19th and in the beginning of the 20th century.Key words are: Turkistan, Jadism, Islamism and Turkism.