Lâmi`î`nin Vâmık u `Azrâ mesnevîsinin mahallî unsurlar açısından incelenmesi

Abstract

Dünya üzerindeki bütün milletler doğrudan ya da dolaylı olarak birbirleriyle ilişki içerisindedirler. Her milletin edebiyat, bilim, felsefe gibi yönleriyle ön plana çıktığı bir dönem olmuştur. Böyle dönemlerde toplumlar bir yönüyle kendilerinden iyi olduğunu düşündükleri toplumun bilgi birikimini ya da geliştirmeye açık olan fikirlerini kendilerine aktarma yoluna gitmişlerdir. Bu aktarım tercüme yoluyla mümkün olmuştur. Tercüme sayesinde bir topluma ait olan bilgi değişerek ve gelişerek başka toplumların fikir adamlarına da ulaşmış olur. Aynı bilgi gelişmiş hâliyle geldiği topluma da aktarılabilir. Bu, bazı fikirlerin ve geniş anlamıyla düşünülürse eserlerin hangi toplumda doğduğunu da belirsiz hale getirebilir. XVI. yüzyıl şairlerinden Lâmi'î tarafından kaleme alınan Vâmık u Azrâ mesnevîsi böyle eserlerden biridir. İlk olarak Yunan edebiyatında doğup, Doğu edebiyatlarına geçmiş olabileceğini düşünenlerin yanında, Doğu edebiyatlarından Yunan edebiyatına geçip tekrar geri alındığı da düşünülmektedir. Yaşadığı yolculuk tam olarak tespit edilememekle birlikte, Lâmi'î tarafından Türk edebiyatına aktarılan eser, Fars edebiyatı şairlerinden Unsurî'nin aynı isimdeki eserinden hareketle kaleme alınmış olsa da özgün bir eser olarak karşımıza çıkmıştır. Bir başka ifadeyle Lâmi'î, Unsurî'nin eserindeki Fars kültürüne ait unsurları Türk kültürüne ait unsurlarla değiştirerek eseri yerlileştirmiştir. Lâmi'î bunu eserin içerisine yerleştirdiği mahallî unsurlar ile sağlamıştır. Mahallî unsurlar, şairin yetiştiği ortama, beslendiği edebî kaynaklara, yaşadığı dönemin toplum hayatına, düşünce yapısına, edebî anlayışına, devlet kurgusuna, ekonomik yapısına, siyasal ortamına, insanlar arası ilişkiye, toplumun gelenek, görenek ve adetlerine tutulan bir ayna gibidir. Bu, aynı zamanda edebî metinlerin yazıldıkları dönemin şartlarından ayrı düşünülemeyeceği gerçeğini de kanıtlamaktadır. Bu çalışmada Lâmi'î tarafından kaleme alınan Vâmık u Azrâ adlı hikâyesindeki mahallî unsurlar tespit edilmiş, eserin nasıl yerlileştirildiği ortaya konulmuştur.

All nations in the world are directly or indirectly in contact with each other. Each nation has some particular periods when they are good at literature, science, philosophy and so on. In these periods, societies have a tendency to obtain various knowledge and experience of other communities that are cultural leaders of the term. This connection was possible through translation activities. By means of these activities, the knowledge that belongs to a society reaches to other societies' intellectuals. In this process, the knowledge changes and improves with the time and context. This situation makes the ideas or -in a broad sense- texts anonymous and universal. Vâmık u Azrâ by Lâmi'î from XVI. century is such a text. There are two different opinions about the text. One of them is that the text was firstly written in Greece literature and then transferred to East literatures. Second is that it was firstly written in East and then transferred to Greece. Although its story is not fully determined, the text transferred to Turkish literature by Lâmi'î had been taken as an original work even though it was taken from the work of Unsurî, a Persian poet. In other words, Lâmi'î replaced the elements belonging to the Persian culture in Unsurî's work with the elements of the Turkish culture. By doing that Lâmi'î localized the text by using local components.Local elements are like a mirror that reflects the environment that poet lives, the literary sources that cultivates him, society's way of thinking, the literary understanding, governmental and economic structure, the political environment. Besides, it also represents customs and traditions of the society and their relational activities. This proves that literary texts can not be evaluated apart from their contextual ground. In this study, the local elements in the story Vâmık u Azrâ by Lâmi'î had been analyzed and it was attempted to be demonstrated how the text was localized.