Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan bireyler ve sağlıklı kontroller arasında yürütücü işlevlerin göz takibi ile karşılaştırılması

Abstract

Giriş: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'(DEHB)nda yürütücü işlevlerde önemli sorunlar olduğu, bu sorunların değerlendirmesinin hem etiyolojinin aydınlatılması hem de tedavi yöntemlerinin düzenlenmesi açısından oldukça faydalı olacağı vurgulanmaktadır. DEHB'li bireylerde yürütücü işlev değerlendirmesi çeşitli nöropsikolojik test ve ölçeklerle yapılabileceği gibi objektif bir ölçüm aracı olan göz takibi tekniği ile de yapılabilmektedir. Bu bireylerin yürütücü işlevlerinin çeşitli görevler sırasında ölçülmesinin yanı sıra günlük yaşam aktivitelerinde, önemli işlevsellik alanlarında değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı DEHB olan çocuklarda yürütücü işlev bozukluklarının(odaklanma, dikkatini sürdürme, dikkatin görevlere kaydırılması ve çeldiricileri süzme alanında) gerçek zamana yakın şekilde (sınıf ortamında) objektif bir ölçüm aracı olan göz takibi yöntemi ile gösterilmesidir. Bu amaçla DEHB'li grup ve kontrol grubu arasında yürütücü işlevler açısından karşılaştırma yapılmıştır. Yöntem: Kesitsel ve tanımlayıcı nitelikteki çalışmamız 30 DEHB tanılı, 30 sağlıklı kontrol olgusundan oluşmaktadır. Çalışmamızda sosyodemografik veri formu, Gelişim ve Ruhsal Sağlık Değerlendirmesi(DAWBA), Conners ebeveyn ve öğretmen derecelendirme ölçekleri uygulanmış, DSM-V tabanlı klinik görüşmeler yapılmıştır. Tüm katılımcılara bilgisayar ekranından ders videosundan oluşan video taskı izletilmiş, SMI RED 250 göz takip cihazı ile göz takip parametreleri(kalma süresi, fiksasyon süresi, fiksasyon sayısı, ilk fiksasyon süresi ve ortalama fiksasyon süresi) ölçülmüştür. Kullanılan bu parametreler sürdürülebilir dikkat ve sürdürülebilir dikkatte yanlılığı yani odaklanma ve dikkatin sürdürülmesi yürütücü işlevini temsil etmektedir. Video taskı üzerinde distraktör alanı, öğretmen alanı, tahta alanı, diğer öğrencilerin bulunduğu alan ve geri kalan alandan oluşan alan olmak üzere 5 ilgi bölgesi belirlenmiştir Göz takibi parametreleri her bir ilgi bölgesi üzerinde ayrı ayrı analiz edilmiş ve gruplar arasında istatiksel yöntemlerle karşılaştırılmıştırBulgular: DEHB'li grup ders akışı sırasında genel olarak odaklanılması beklenen alanlarda(öğretmen, tahta) daha kısa ilk ve ortalama fiksasyon sürelerine sahipken; ders ile ilgili olmayan alanlarda (distraktör, öğrenciler, geri kalan alan) daha uzun kalma süresi, fiksasyon süresi ve daha fazla fiksasyon sayılarına sahip olduğu görülmüştür. Distraktörler bulunduğu alana göre(öğrenme alanı içinde/dışında oluşu) grupların dikkat performansları üzerinde farklı şekilde etkiler göstermiştir. Öğrenme alanı içindeki distraktör olgu grubunda dikkat performansını pozitif yönde(öğretmenin bulunduğu alanda kalma süresi fiksasyon süresi ve ortalama fiksasyon süresi anlamlı derecede artma şeklinde) etkilemiştir(p=0,02, p=0,018, p=0,003). Kontrol grubunda ise olumsuz bir etkilenme(tahtanın olduğu ilgi alanında ise kalma süresi ve fiksasyon süresi anlamlı bir şekilde azalma) gözlenmiştir(p=0,037, p=0,036). Öğrenme alanı dışındaki distraktör DEHB'li grubun dikkat performansında negatif bir etki(öğretmenin bulunduğu ilgi alanında kalma süresi ve fiksasyon süreleri anlamlı bir şekilde azalma, distraktörün olduğu alanda ilk fiksasyon süresinde artma, diğer öğrencilerin bulunduğu ilgi alanında da ortalama fiksasyon süresinde artma) oluşturmuştur(p=0,00, p=0,00, p=0,039, p=0,041). Kontrol grubunda ise sadece öğretmenin bulunduğu ilgi alanında ortalama fiksasyon süresinde anlamlı bir artış gözlemlenmiştir(p=0,22). Yapılan korelasyon analizlerinde Conners öğretmen formu bilişsel problem alt ölçeği ile tahtanın olduğu ilgi alanındaki kalma süresi, fiksasyon süresi ve fiksasyon sayısı arasında(p=0,00, p=0,00, p=0,00) güçlü korelasyonlar bulunmuştur. Ayrıca doğru sayısı ile tahtanın bulunduğu ilgi alanındaki fiksasyon sayısı, fiksasyon süresi ve ortalama fiksasyon süresi ile doğru sayısı arasında da yüksek korelasyonlar tespit edilmiştir(p=0,00, p=0,00, p=0,00).Sonuç: Çalışmamız göz takibi tekniğinin DEHB'li bireylerin yürütücü işlev bozuklarının gerçek zamanlı değerlendirilmesinde oldukça bilgi verici bir yöntem olduğunu göstermiştir. Tekniğin ve kullanılan video taskının DEHB tanısal prosedüründe tanı yordayıcılık; ilaç, kognitif ve psikososyal müdahalelerin etkinliğini değerlendirmede yeterlilik açısından da değerlendirildiği çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, Yürütücü İşlevler, Göz Takibi

Introduction: It is emphasized that there are significant problems in executive functions in Attention Deficit Hyperactivity Disorder and the evaluation of these problems will be very useful both for clarifying the etiology and for the regulation of treatment methods. The assessment of executive function in individuals with ADHD can be done with various neuropsychological tests and scales, but also by eye tracking technique which is an objective measurement tool. It is important to assess the executive functions of these individuals in the areas of important functionality in daily life activities as well as in various tasks. The aim of this study is to show the executive function deficits(in area of focusing, sustaining attention, shifting attention the to task and filtering distractors) in children with ADHD as close as possible to real time(in classroom) by using eye tracking method. Fort his purpose comparison was made between ADHD and control groups in terms of executive functions.Method: Our cross-sectional and descriptive study consisted of 30 healthy control subjects and 30 children with ADHD. Sociodemographic data form, Development and Well-Being Assessment (DAWBA), Conners parent and teacher rating scales were applied and DSM-V based clinical interviews were conducted in our study. A video task consisting of lesson content was shown to all participants and their eye tracking parameters (dwell time, fixation duration, fixation counts, first fixation duration and average fixation duration) were measured with SMI RED 250 eye tracking device. These parameters represent bias in sustainable attention and sustainable attention namely executive function of focusing and sustaining the attention. On the video task, 5 areas of interest were identified: the area of the distractor, the teacher's area, the board area, the area where the other students were located, and the area consist of outside of the other areas . The parameters of eye tracking were analyzed separately on each region of interest and compared with statistical methods among groups. Results: DEHB group had shorter first and average fixation periods in the areas that were expected to be focused in general during the course flow (teacher, board); and had longer dwell time, fixation duration and more fixation counts in the unrelated areas of course content(distractor, students, other area). Distractors have different effects on the attention performance of the groups according to their area (within / outside the learning area). The distractor within the learning area affected the attention performance positively(increase in dwell time, fixation duration and average fixation duration in the teacher area) in the ADHD group (p = 0.02, p = 0.018, p=0,003). A negative effect(decrease in dwell time and fixation duration in the board area) was observed in the control group (p = 0.037, p = 0.036). The distractor outside the learning area had a negative effect(decrease in dwell time and fixation duration in the teacher area, increase in first fixation duration in the distractor area and increase in averafe fixation duration in the other area) on the attention performance of the ADHD group (p = 0.00, p = 0.00, p = 0.039, p = 0.041). In the control group, a significant increase in the average fixation duration was observed in the teacher area (p = 0.22). In the correlation analysis there was a strong correlation between the cognitive problem subscale of Conners teacher form and dwell time, fixaton duration and fixation counts in the board area(p=0,00, p=0,00, p=0,00). Also there was a strong correlation between correct number and fixation count, fixation duration and average fixation duration in the board area(p=0,00, p=0,00, p=0,00). Conclusion: Our study showed that eye tracking technique is a very informative method in the real-time evaluation of executive function deficits of individuals with ADHD. Further research is needed that evaluating the eye tracking tehcnique and video task in terms of prediction of ADHD diagnosis, ability to assess the effectiveness of drug, cognitive and psychosocial interventions. Key Words: Attention Deficit Hyperactivity Disorder, Executive Functions, Eye Tracking