Sağlıkta Dönüşüm Programı ve cepten sağlık harcamaları üzerine etkisi

Abstract

1980'li yıllarda diğer birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de uygulamaya konan neoliberal politikalarla refah devletinin tasfiye süreci başlamış ve devletin daha önceden temel görevi olarak görülen çoğu hizmetin, özel sektöre bırakılmasıyla sonuçlanmıştır. Bu alanlarından biri, sağlık hizmetleridir. Neoliberal politikalar, özellikle 2003 yılından itibaren Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) çerçevesinde hız kazanarak günümüze kadar devam etmiştir. Bu çalışma, SDP çerçevesinde Türkiye'de yapılan yasal düzenlemelerin cepten sağlık harcamaları (kısaca cepten ödemeler) üzerine etkilerini analiz etmektedir. Çalışmada 2002-2016 yılları arasında TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketleri verilerinden yararlanarak cepten ödemelerin sosyoekonomik ve demografik faktörlere göre nasıl bir dönüşüm yaşadığı incelenmektedir. Bulgular, SDP ile birlikte, sağlık harcaması yapan hanelerin oranının arttığını; cepten ödemelerin hem düzeyinin hem de hanehalkı bütçesi içindeki oranının yükseldiğini göstermektedir. Ancak gelir dilimlerine göre incelendiğinde, sağlık harcamalarının hanehalkı bütçesi içindeki payında yaşanan en yüksek artışın, en yoksul gelir diliminde meydana geldiği görülmektedir. SDP'nin, cepten ödeme yapma olasılığı üzerindeki etkisini analiz etmek için logit tahmin yöntemi kullanılmış ve en yüksek gelir diliminde olanların SDP sonrası cepten ödeme olasılıklarının arttığı tespit edilmiştir. Hane reisinin medeni durumu, cinsiyeti ve eğitim durumu, hanenin yerleşim yeri ve çocuk sahibi olması, SDP öncesine göre cepten ödeme yapma olasılığını arttıran faktörler olarak bulunmuştur. Cepten ödeme olasılığını arttıran en temel faktörlerin reel harcama artışı ve dezavantajlı hanehalkı özellikleri (hanede sağlık sorunu olan bireylerin olması, yaşlı ve çocuk bulunması) olduğu saptanmıştır. Hem veri analizi hem de ekonometrik analiz bulguları, dezavantajlı hanelerin cepten ödeme yapma olasılıklarının göreli olarak yüksekliğinin, bu haneleri ekonomik açıdan daha kırılgan yaptığını göstermektedir. Dolayısıyla kısa dönemde ilk olarak bu hanelerin sağlık harcaması yüklerinin hafifletilmesi; uzun dönemde ise sağlığın her bireyin temel hakkı olduğundan yola çıkarak genel sağlık hizmetlerinin finansmanının birey yerine devlet tarafından üstlenilmesi gerekmektedir.

During the 1980s, implementation of neoliberal policies have been started in Turkey. As in many other countries, the liquidation process of social state resulted in leaving the main tasks that previously has been seen as the state's responsibilities to the private sector. One of these areas is health services. Neoliberal policies, which started to be implemented since the 1980s in Turkey led to many changes in the health sector, but especially since 2003, with the Health Transformation Program (HTP), it has been accelerated to the present day. In this context, this study examines how the out-of-pocket expenditures have evolved over the years in terms of socioeconomic and demographic factors using the data from Statistical Institution of Turkey (Household Budget Survey) between 2002 and 2016. The findings show that the proportion of households spending on healthcare with HTP increased; it also shows that both the level of out-of-pocket expenditures and the share of household expenditures on health within the household budget have increased. However, when analyzed according to income segments, the highest increase in the share of health expenditures within the budget is observed in the poorest income quintile. The logit estimation method was used to analyze whether the HTP has an effect on households' out-of-pocket health expenditures, and it was found that those who had the highest income quintile had the higher probability of out-of-pocket spending after HTP. The marital status, gender and educational status of the household head, the settlement of the household and the presence of children were found to be factors increasing the likelihood of out-of-pocket health expenditure compared to the pre-HTP. The main factors that increase the probability of out-of-pocket spending were the real expenditure growth and the disadvantaged household characteristics (households with health problems, elderly and children). Both data and the findings of econometric analysis show that the relatively high level of out-of-pocket health expenditures of disadvantaged households makes them more economically vulnerable. Therefore, firstly, the burden of health expenditure of these households should be reduced in the short term; in addition, in the long run, considering that health is a fundamental right of every individual, the financing of general health services should be undertaken by the state instead of the individual.