Harputlu Rahmi divanındaki din, cemiyet ve tabiatla ilgili unsurların tahlili

Abstract

Harputlu Rahmî, cemiyetin her müessesinde olduğu gibi edebiyatta da yeniliklerin görülmeye başladığı, dîvân edebiyatının, yavaş yavaş yerini batı tesirinde bir edebiyata bırakmaya başladığı 19. Yüzyılda yaşamıştır. Yaşadığı dönemde bu yeni lik hareketlerinden etkilenmeden geleneğe bağlı şiirler yazmaya devam etmiştir. Bu çalışmamızda, Rahmî'nin divanında geçen din, cemiyet ve tabiatla ilgili unsurların tahlilini yapmaya çalıştık. Ayrıca dîvânda geçen kültür, tefekkür ve estetik değer taşıdığına inandığımız kelimelerin kapsamlı bir indeksini çıkardık. Dîvân daki bu unsurların tahlîl edilmesi neticesinde şair ve şiiri ile ilgili bazı sonuçlara vardık. Şiirlerinde oldukça sâde, samîmi, günlük konuşma diline uygun ifadele re yer vermiştir. Şiirlerinin ekserisinde kafiye ve redifleri kullanmada zorlanmadığı; aruzu Türkçe'ye başarıyla tatbîk ettiği görülür. Dinle ilgili unsurlar, şairin aldığı eğitimden kaynaklanan sağlam bilgi siyle kullanılmıştır. Şiirlerinde, İslâm dininin esaslarına ters bir ifâdeye rastlanmaz. Şi irlerinde Peygamberimizden,dört halifeden ve sahabelerden hürmetle söz edilir. Dinî unsurlar kaside, terci-i bend gibi türlerde didaktik tarzda kullanılmışlar, gazellerinde ise çeşitli unsurlarla benzerlik içinde zikredilmişlerdir. Cemiyet, çeşitli şahıslar, bazı meslek erbabı ve içtimaî hayat olarak ağır lık kazanmıştır. Bazı devlet adamları, efsânevî şahıslar ve maşla kahramanları zikredil miş; efsânevî şahsiyetlerin tamamına yakım İran mitolojisinden alınmıştır. Dîvânda zikredilen diğer kişilerin birçoğu o devirde Harput'un ileri gelen âlim ve şairleridir. Dî vânda ayrıca cemiyetle ilgili olarak giyim-kuşam, mimarî, tababet, alış-veriş gibi birçok unsur zikredilmiştir. Bu unsurlar da, diğerleri gibi âşık, sevgili ve rakip etrafında teşek kül eden aşk hadisesinin işlenişinde bir araç olarak kullanılmışlardır. Tabiatla ilgili unsurlar, kozmik unsurlar, zaman unsurları, anâsır-ı erba'a, hayvanlar ve bitkiler başlıkları altında incelenmiş. Bu unsurlar da sevgili, âşık, rakip ve bunlarla ilgili bazı unsurlarla benzerlik içinde zikredilmişlerdir. Şiirleri, şiirlerindeki çeşitli unsurların incelenişi, devri ve yetiştiği muhiti göz önüne aldığımızda, İstanbul'daki muasırlarının bir kısmı kadar olmasa da onun dev rine ve muhitine göre iyi yetişmiş bir şair olduğunu söyleyebiliriz. Anahtar Kelimeler: Harputlu Rahmî Dîvânı, din, cemiyet, tabiat, tahlîl

`Harputlu Rahmî` is a poet who lived in 19th century which some new ness are seen in literature as all association of society. In this century, classical Turkish literature started to leave its place to a new literature. At the period of the time which Rahmî lived, he didn't affected from new literature and wrote the poems which are de pendent on classical literature. In this document, we made an analyse of the religious, social and natural elements. In addition we made an index of some words which have cultural, reflectional and aesthetical value. After analysing these kind of elements we found some results about poet and his poetry. He fairly uses simply, sincere expressions which are favourable with daily speaking. In most of his poems, he doesn't forced to use rhymes and apply aruz to Turkish successfully. The religious elements are used by the knowledge which comes from his good education. The expressions that contrary to Islamic principles are not seen in his poems. He mentions about our prophet, his four caliph and his friends re spectfully. Religious elements are used instructively in `kaside` s, `terci-i bend`s and kinds like these; mentioned by resemblance with some elements in `gazeF's. Most of social elements are connected with some persons, the jobs that they working at and social life. Some government men and legendary persons are men tioned too. Most of these legendary persons are taken from Iran mythology. Most of other persons that mentioned in dîvân are important scientists and poets of Harput who lived at that period of time. In addition, also some social elements like clothing, archi tectural, science of medicine, shopping are mentioned in dîvân. These elements are used for telling the love story, which is lived surroundings of lover, his darling and rival just like all other elements. The natural elements are examined like the elements about cosmos, time, four elements of life, animals and vegetation. These elements are used for telling the love story that we mentioned, too. And they mentioned by resemblance with some other elements. Also he wasn't a good poet from some poets who lived in Istanbul at that period of time; by looking his poems, examining some elements of his poems, the pe riod of time and city that he lived, we can say that he was a good for that period of time. Key Words: Harputlu Rahmî Dîvânı, religion, society, nature, analyse.