Şeyh Eşref isyanı (26 Ekim 1919-25 Aralık 1919)

Abstract

ÖZET 26 EKİM 1919 - 25 ARALIK 1919 tarihleri arasında meydana gelen bu ayaklanma Erzurum Kongresi kararlarına karşı gelerek Türkiye'de Ulusal Kurtuluş yönündeki çalışma ve gayretlere karşı `gavur işidir` diyerek patlak veren ilk ayaklanmadır. Bu ayaklanma İstiklal Savaşı içinde vukuu bulan ilk isyandır. Şeyh Eşref ayaklanması kendi döneminde meydana gelen gerici ayaklanmalardan başlangıç itibarıyla farklılık göstermektedir. Bölgede devlet otoritesi zayıfladığı için yerel din önderleri gibi o da padişaha karşı gelerek faaliyetlerini yürütmüş, Kurtuluş Savaşı ile ilgili kurtuluş çareleri aranmaya başlanınca bu kez yönünü değiştirmiş ve yeni hedef olarak kendine ulusal kurtuluş savaşçılarını seçmiştir. Bu isyanda dikkat çekici bir başka nokta, şeyhin geniş evrensel hedeflere sahip oluşu ve kendisini yeni bir dünya düzeninin kurucusu gibi görmesidir. Olay bölgesel, hedef evrenseldir. İsyan, şeyhin iddiaları ve üstünlük sağlama isteği nedeni ile başlamış, kolluk güçleri ile arasında meydana gelen olay bu ayaklanmanın kıvılcımı olmuştur. Ayaklanmaya katılım ve güvenlik güçlerinin aldatılarak tutsak edilmesi, erlerin terhis edilmesi, takviyeye gelen kuvvetlerin çok kısa bir sürede esir alınarak etkisiz hale getirilmesi, örgütlü bir gücün bu ayaklanmayı tasarladığını ve gerçekleştirdiğini ortaya koymuştur. Şeyh Eşrefin ayaklanma süresince bölge halkından büyük destek gördüğü, ayaklanmaya silah kullanarak katılımın ise daha çok çevre il, ilçe ve köylerden olduğu tespit edilmiştir. İsyanı bastırmakla görevli Deli Halid Paşa'yı Atatürk'ün mü yoksa Karabekir Paşa'nın mı görevlendirdiği konusunda görüş ayrılıkları saptanmıştır. Atatürk'ün ihtilâlci karakteri ve daha önceki uygulamaları (Trabzon Valisinin tutuklatılması gibi), bu konuda emrin doğrudan Mustafa Kemal tarafından verildiği kanaatini güçlendirmiştir.

11 DIE ZUSAMMENFASSUNG Der Aufstand, der zwischen 26 Oktober 1919 -25 Dezember 1919 stattgefunden ist, ist der erste Aufstand gegen nationale Befreiungsbemühungen nach dem Erzurum Kongress. Dieser Aufstand ist der erste in dem Freiheitskampf stattgefundene Aufstand. Der Sceich Eschref Aufstand entscheidet sich von den anderen Aufstaenden mit dem Anfangspunkt. Er hat seine Taetigkeiten gegen den Sultan geführt, wie die anderen religiösen Führer. Wenn man nach den Auswegen für Befreiung suchte, hatte er das Ziel geaendert und als neues Ziel die nationalen Befreiungskaempfer gewaehlt. Der bemerkenswerte Punkt in diesem Aufsand ist das universielle Ziel des Scheichs. Er nennt sich als der Begründer der neuen Weltregierung. Dieses Ereignis ist regional, aber das Ziel ist universal. Der Aufstand hat sich mit den Behauptungen und Machtwillen des Sceichs begonnen und der Streit mit der Gendarmarie ist der Funke dieses Aufstandes geworden. Die Teilnahme an diesem Aufstand und die Gefangenschaft der Kraefte, die Entlassung der Soldaten und auch die Gefangenschaft der verstaerkenden Kraefte zeigen sich, dass diesen Aufstand eine organizierte Macht geplant und verwirklicht hat. Es ist festgestellt, dass waehrend des Aufstandes das Volk den Sceich unterstützt hat und die gewaffneten Aufstaendischen von den naehen Staedten, Kleinstaedten und Dörfern gekommen sind. Es ist auch festgestellt, dass ein Konflikt war, wer den Halid Pascha mit der Niederwerfung des Aufstandes beauftragt hat, Atatürk oder Karabekir Pascha. Der Charakter und die vorherigen Anwendungen (wie die Verhaftung des Oberpraesidenten von Trabzon) verstaerken sich das Glauben, dass den Befehl Atatürk gegeben hat.