Elazığ müzesindeki halılar (Teşhirdeki halılar)

Abstract

ÖZET Yüksek Lisans Tezi ELAZIĞ MÜZESİNDEKİ HALILAR (TEŞHİRDEKİ HALILAR) Ahmet TÜTEN Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı 2004, Sayfa: 192 Türk Halı Sanatı M.Ö. V. yy'a kadar uzanan ve ilk defa Orta Asya'da 30-45kuzey enlem derecelerinde (Türkistanda) bir gelişme göstermiş ve bu günkü hah tekniği meydana gelmiştir. Batı Türkistan'da yaşayan Türkler tarafından Ön Asya'ya yayılan düğümlü halılar ilk kez Selçukluların buralarda egemen oldukları XI. yüzyılda görülmeye başlanmıştır. Bu süreç halı sanatında Anadolu Selçuklular, Beylikler, Osmanlılar (Erken, Klasik, Geç) ve Cumhuriyet dönemi şeklinde devam etmiştir. Günümüzde dokunan el dokumaları bu dönemlerin birer uzantısıdır. Türk Halı Sanatı'nda önemli bir yeri olan Elazığ Müzesindeki Halılar bu amaçla araştırılmıştır. 33 adet halının fotoğrafları çekilmiş ve milimetrik çizimleri yapılmıştır. Bu halıların teknik özellikleri, dönemleri, yöreleri ve kompozisyon bilgileri elde edilerek halıların katalogu oluşturulmuştur. Bu halıların bilinmeyen yönleri kaynaklar doğrultusunda gün ışığına çıkmış ve bu sayede önemli bir çalışma elde edilmiştir. Bu araştırmada 1 8 adet sedir halısı, 9 adet yastık halısı, 2 halı seccade halısı ve 4 adet eşik halısı incelenmiştir. Halıların zemininde dikdörtgen, altıgen ve sekizgen madalyonlar kullanılmıştır. İncelenen halıların 17, 19 ve 20. yy.'lara ait olduğu belirlenmiştir. Bu halıların genellikle, Elazığ, Malatya, Adıyaman, Sivas, Gaziantep yörelerine ait olduğu ve bu yöreler el sanatları alanında önemli birer halı merkezi haline geldiği bilinmektedir. Az da olsa illerin merkezinde, ilçelerinde ve köylerinde halen halı ve kilim günümüzde dokunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Elazığ, müze, motif, halı, renk, desen, zemin, bordur.

II SUMMARY Master Thesis THE CARPETS IN ELAZI? MUSEUM (SHOW CARPETS) Ahmet TÜTEN Fırat University Graduate School of Social Sciences Department of Islam History and Arts Discipline of History of Turkish Islam Arts 2004, Pages: 192 Turkish carpet art goes until B.C. 5th century and it developed in 30-45 degree of north latitude of Middle Asia (Türkistan) and present carpet technique occured. The knotted carpets that widen through Turkishs lived in west Türkistan were firstly seen at 11th century when seljuks were sovereign there. This development lasted to be Anatolia Seljuks, governmentals, Ottoman Turks (Early, Classic and Late) and Republic term. The wowen carpets woved at present are originated from these terms. As the carpets in Elazığ Museum has an important place for Turkish Carpet Art, they were investigated. The photographs of 33 carpets were taken and their milhmetric drawings were made. The informations of technical properties, terms, regions and composition of these carpets were obtained and the catalog of carpets were constituted. Unknown aspects of these carpets were explained through sources and therefore an important study was obtained. In this study, it was investigated 18 divan carpets, 9 pillow carpets, 2 prayer rug carpets and 4 threshold carpets. It was used rectangle, hexagon and octagon lockets on floor of carpets. It was determined that the carpets investigated were belonged to 17, 19 and 20th centuries. It was well known that these carpets usually were belonged to Elazığ, Malatya, Adıyaman, Sivas and Gaziantep regions and these regions are important carpet center at handicrafts field. Carpet and kilim are still woven at centrum, districts and villages of these cities. Key Words: Elazığ, museum, motif, carpet, colour, pattern, floor, line.