Gölbaşı ilçesi`nin (Adıyaman) beşeri ve iktisadi coğrafyası

Abstract

ÖZET Doktora Tezi GÖLBAŞI İLÇESİ'NİN (ADIYAMAN) BEŞERİ VE İKTİSADİ COĞRAFYASI İlhan Oğuz AKDEMİR Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı ELAZIĞ-2004, Sayfa: XVI+329 Gölbaşı İlçesi, Adıyaman'a bağlı ve Ülkemizin üç coğrafî bölgesinin sınırlarının kesiştiği alana yerleşmiş, küçük yüzölçümüne sahip bir ilçedir. Gölbaşı'na bağlı olan 33 köy bulunmaktadır. Gölbaşı şehri 1954'den önce bir mezra iken, 1954 yılında köy ve 1958 yılında da ilçe merkezi olmuştur. Akdeniz-Doğu Anadolu-Güneydoğu Anadolu'yu birbirine bağlayan kara ve demiryollarının ilçenin içinden geçmesi ile sosyal ve iktisadi yapıda çok büyük değişmeler meydana gelmiştir. İlçe'nin farklı kesimlerinden yol kenarına olan göçler, Gölbaşı şehrinin oluşmasına, karayolu çevresinde yeni yerleşim birimlerinin teşekkülüne zemin hazırlamıştır. Geçmişte tamamen kırsal nüfusun ve kırsal ekonominin egemen olduğu Gölbaşı İlçesi 'nde, bugün nüfusun büyük bir bölümü şehirde yaşamaktadır. Göçlerin etkisi ile nüfusta meydana gelen dinamik yapı, kırsal ve kentsel alanı beraber değiştirmiştir. Kırsal alanda nüfus yoğunluğu düşerken, Gölbaşı Şehri'nde nüfus yoğunluğu artmıştır. Araştırma sahasını batıdan ve kuzeyden çevreleyen Güneydoğu Toroslar ve dağlık kütlenin arasına yerleşmiş olan Gölbaşı, Azaplı ve İnekli gölleri ile Göksu ve Aksu çayları, çeşitli jeomorfolojik birimlerin oluşumuna neden olmuştur. Farklı jeomorfolojik birimler üzerinde gelişmiş olan yerleşmelerde, nüfus ve iktisadi faaliyetler farklılık göstermektedir. İktisadi faaliyetlere bağlı olarak gelişen birçok geçici ve daimi kır yerleşmeleri araştırma sahasında yer almaktadır. Gölbaşı'nda doğal çevrenin etkisi ile oluşmuş çok farklı iskan şekilleri mevcuttur. Köyler ve köyden küçük yerleşmelerin sayısının sahada oldukça fazla olmasının temel sebebi, topografyanın bu tarz yaşamı desteklemesidir. Farklı fizyonomi, yapı ve dokudaki köylere, mezralara, komlara, bağ evlerine ve diğer kırsal yerleşmelere sahanın hemen her bölümünde rastlamak mümkündür. Doğal çevreII şartlarına bağlı ve kırsal ekonomik faaliyetlere göre fonksiyonelleşmiş yerleşim birimleri ve meskenler yerleşme coğrafyası açısından oldukça güzel örnekler oluşturur. Gölbaşı Şehri'nin topografik engellerden dolayı dar bir sahaya yayılması, bununla beraber hızlı artan nüfus, dikey yapılaşmaya zemin hazırlamaktadır. DAF üzerinde I. derece deprem bölgesi olan Gölbaşı için uygun bir imar şekli değildir. 1990 'a kadar hızla artan Gölbaşı nüfusuna, iktisadi gelişmenin ayak uyduramaması nedeni ile 1990 'dan sonra nüfustaki artış durmuştur. Fakat buna rağmen, Gölbaşı, hava kirliliği, çevre kirliliği, çarpık kentleşme vb. gibi kentsel sorunlar ile karşı karşıya kalmıştır. Gölbaşı 'nm gelecekte hızlı ve sağlıklı gelişmesi için sanayi yatırımlarına hız verilmeli ve şehrin Adıyaman yönüne doğru yatay gelişmesi sağlanmalıdır. Böylece gelecekte Gölbaşı nüfusu için uygun bir istihdam sahası meydana gelecek ve optimum nüfus yapısının oluşması sağlanacaktır. Şehrin Adıyaman yönünde ve yatay olarak gelişmesi ile depremsellik riski azalacak ve şehrin sağlıklı gelişimine uygun zemin hazırlanmış olacaktır. Anahtar Kelimeler: Coğrafya, Beşeri Coğrafya, Şehir, Göç, Ulaşım, GAP, Adıyaman, Gölbaşı, Mezra, Oba, Bağ evi

Ill SUMMARY PhD Thesis THE GEOGRAPHY HUMAN AND ECONOMY OF GÖLBAŞI DISTRICT (ADIYAMAN) İlhan Oğuz AKDEMİR The University of Firat The Institute of Social Science The Department of Geography ELAZI?-2004, Page: XVI+329 The district of Gölbaşı, the district to which has a small area has been settled an area in which the boards of three geographical region of our country has been intersect. There are 33 villages that has been regard to Gölbaşı. While Gölbaşı has been a field before 1954, it had been a village in 1954, and it has been the center of district since 1958. Due to the highways and railways that relate Mediterranean-Eastern Anatolia, and Southeastern Anatolia to each other; have translated from the center of the district, there have been lots of changes in social and economic frames. The immigrations to the wayside from the different part of the district have caused the constitution of the city of Gölbaşı and have lay the groundwork for forming new settle units to that they have been surround the highway. The district of Gölbaşı in which the rural population and rural economy had been dominant at past; today, great portion of population leave in the center. The dynamic frames have taken in population which have been composed of immigrations, have changed the rural and urban areas together. While the density of population has decreased in rural area, the density of population has increased in the city of Gölbaşı. Investigation area; it has been settled through the Southeastern Torores in which have western and northern surrounded the research area and mountainous mass, Gölbaşı, Azaplı and İnekli lakes with valley of Göksu and Aksu have caused for constitution of kinds of units about geomorphological. Population and economic activites have differ in settlement areas to which they have developed in different geomorphological units. A lots of ephemeral and permanent rural settlements have developed depend on economic activities, have been in this investigation area.IV There are lots of shapes about housing that has been being with affect of natural surround, in Gölbaşı the main cause of excess in existence of villages and settlement areas smaller than village, in this area; is supported from topography in this sort of living. It is possible to meet with villages have different physiognomy, structure and texture, mezras, koms, vineyard houses and other rural settlements in each all parts of area The units of settlements have been functions and housing are formed good examples in accordance with settlement geography. The spread of Gölbaşı city in narrow area since the topography impediment, although population that increases rapidly have lay the groundwork towards the vertical construction. This kind (way) of improvement isn't approved for Gölbaşı in which occupies as a seismic zone at Its degree on DAF. Cause the development of economy couldn't keep in step to the population of Gölbaşı that had increased after 1990, rapidly, the increasing about the population had stopped after 1990. But, although Gölbaşı has faced with urban problems like air pollution, environmental pollution, unformed urbanization. It have to be given speed to investment of industry for healthy development of Gölbaşı in the future. And, it have to be supply as horizon construction towards Adıyaman. Thus, it will be supplied the construction the structure of optimum population with having suitable employment area, in the future. Seismalic risk will decrease and it will be lay the groundwork for healthy development for city. In this respect the city have to be developed horizontal towards Adıyaman. Key Words: Geography, Human Geography, Urban, Migration, Transportation, SAP, Adıyaman, Gölbaşı, Mezra, Oba, Bağ Evi.