12. ve 15. yüzyıllarda Türk tasvir sanatlarında mûsıkı aletleri

Abstract

ÖZET `12. ve 15. Yüzyıllar Arası Türk Tasvir Sanatlarında Mûsiki Aletleri` başlıklı bu çalışma, konumuzu kapsayan zaman içinde, Türk mûsikisinin ve sazlarının gelişimi hakkında somut bilgiler elde etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde Türk Mûsıkısi'nin gelişim çağları ve kullanılan mûsiki aletlerinin üzerinde genel olarak durulmuştur. İkinci bölümde, Türk minyatür, maden, çini ve kabartma sanatlarının gelişimi ele alınmıştır. Üçüncü bölümü oluşturan katalogumuzda, Türk minyatür, maden, çini ve kabartma örneklerini zaman sıralamasına göre verdik. Katalogumuzda bulunan 50 eserde toplam 99 adet saz bulunmaktadır. Bunlardan 30 adeti vurmalı saz, 18 adeti üflemeli ve 51 adeti de tellidir. Katalogdaki 22 çeşit sazın adlan ve sayılan şöyledir; 16 çeng, 14 def, 7 lavta, 7 kaval, 7 nefir, 6 bendir, 6 burgu, 6 ud, 4 şâhrûd, 4 tanbura, 3 koltuk davulu, 3 rebab, 3 zil, 2 dombra, 2 kös, 2 nakkare, 2 ney, 1 davulbaz, 1 düdük, 1 kürenay, 1 morin huur, ve 1 zurna. 12. yüzyıla ait minyatür hiç yoktur. Bu yüzyıla ait eserlerden biri Artuklu aynası, diğeri Fatimilere ait fildişi kabartmadır. Aynada bir ud, bir zurna görülürken, fildişi kabartma üzerinde üç lavta, bir ud ve bir zurna vardır. 13. yüzyıla ait toplam 12 minyatürde, 35 adet saz mevcuttur. Bu sazların çeşitleri ve sayılan şöyledir; 6 burgu, 1 çeng, 3 def, 3 kaval, 2 nefir, 2 ud, 3 koltuk davulu, 3 zil, 2 dombra, 2 kös, 3 nakkare, 1 davulbaz ve 1 düdük. Bu döneme ait bir kabartmada ud, bir keramikte çeng, bir çinide lavta ve 6 maden eser üzerinde 3 ud, 1 lavta, 1 bendir ve bir çeng bulunmaktadır. 14. yüzyıla ait üç minyatürde 1 def, 1 dombra, 1 çeng ve bir nefir vardır. 15. yüzyıla ait 24 minyatürde ise 12 çeng, 1 1 def, 2 ney, 4 şâhrûd, 4 tanbura, 3 bendir, 3 kaval, 1 lavta, 1 kürenay ve 1 morin huur göze çarpar. Minyatürlü el yazmaları, her ne kadar dünyanın dört bir yanına dağılmış da olsa, bu alanın orijinal belgeleri hakkındaki malûmatın, daha kolay elde edilir bir hale getirilmesi ve araştırılması, kültürel ve sanatsal kimliğimizin temellerini kuvvetlendirecektir. Anahtar Kelimeler: Tasvir, Minyatür, Saz, Mûsiki, Klâsik, Selçuklu, Osmanlı.

SUMMARY This study, which is entitled as: `Musical instruments in Turkish design art between 12th and 15th centuries`, intends to gain concrete information about the progress of Turkish music and instruments through the years that comprise our subject. In the first part of this study, progress years of Turkish Music and the instruments that are used, were spoken generally. In the second part, Turkish miniature, metal, tile and relief arts are taking part. In our catalogue which builds the third part, the examples of Turkish miniature, metal, tile and relief arts are shown by time order. In total of the 50 works which are included in our catalogue, there are 99 musical instruments in total. 30 of these are rhythms, 18 of these are winds and 51 of these are strings. The names and numbers of 22 types of instruments are: 16 ceng, 14 def, 7 lavta, 7 flageolets, 7 nefir, 6 bendir, 6 burgu, 6 ouds, 4 sahrud, 4 tanbura, 3 arm drums, 3 rebab, 3 rings, 2 dombra, 2 kos, 2 nakkare, 2 rred flutes, 1 davulbaz, 1 pipe, 1 kurenay, 1 morin huur and 1 zurna. There are no miniatures that belong to 12th century. One of the works, belonging to this century is an Artukian mirror and the other one is an ivory bas-relief which belongs to the Fatimies. In the mirror, an oud and a zurna are seen and in the relief 3 lavtas, an oud and a zurna are seen. In the 12 miniatures, belonging to 13th century, there are 35 instruments. The types and numbers of these instruments are: 6 burgus, 1 ceng, 3 defs, 3 flageolets, 2 nefirs, 2 ouds, 3 arm drums, 3 rings, 2 dombras, 2 kos, 3 nakkares, 1 davulbaz and 1 pipe. İn a relief that belongs this period we can see an oud, a ceng in a ceramic and a lavta in a tile, 3 ouds, a lavta, a bendir and a ceng in 6 metal works. 3 miniatures that belong to 14th century ve recognize 12 cengs, 1 1 defs, 2 reed flutes, 4 sahruds, 4 tanburas, 3 bendirs, 3 flageolets, 1 lavta, 1 kurenay and 1 murin huur. Although the manuscript miniatures are delivered all over the world, researching and making this original documents more reachable; will strengthen our culturel and artistic identitiy. Key W©«J : Depiction, Miniature, Reed, Music, Classic, Seljuk Empire, Ottoman.