Kilis`te yaşayan gayrimüslimler (1850-1925)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, 1850-1925 tarihleri arasında Kilis'te yaşayan gayrimüslimlerin sosyal, ekonomik ve kültürel durumlarını ortaya koymaktır. Ayrıca gayrimüslimlerin kendi aralarında ve Müslüman halk ile olan ilişkileri, farklı yönleri ve birbirlerine bakış açılan incelenmeye çalışılmıştır. İncelediğimiz bu dönemde, gayrimüslimlerin toplumsal yaşamlarında önemli bir gelişme olduğu gözlenmiştir. Özellikle Tanzimat ve Islahat Fermanı'ndan itibaren, eğitim düzeylerini yükseltmeleri, ekonomik yönden refah içinde olan gayrimüslimlerin sosyal yaşamlarını da etkilemiş ve onlarda toplumsal bilinci uyandırmıştır. Toplumsal bilinçte Ermeniler, diğer gayrimüslimlere göre daha ileri bir düzeye ulaşmışlardır. Bunu somut olarak 1. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele döneminde daha net olarak görebilmekteyiz. Araştırdığımız bu dönem ve öncesinde, gayrimüslimlerin Müslüman nüfusa oranlarının daha az olduğu görülmüştür. Yine araştırmalarımızda gayrimüslimlerin ve özellikle Ermeniler'in sosyal, kültürel ve ekonomik bütün haklara sahip oldukları ve bunu hiçbir kısıtlama olmadan kullandıkları tespit edilmiştir. Türkiye genelinde olduğu gibi, Kilis'te de Ermeniler kadar, Rumlar ve Yahudiler de Müslümanlar ile iyi ilişkiler içinde olmuşlar; Kilis ekonomisinde söz sahibi olacak kadar önemli mevkilere gelmişlerdir. Mevcut iddiaların aksine, `Ermeni Sorunu` hiçbir zaman yaşanmamış; Türkler geçmişten günümüze hakimiyetleri akındaki gayrimüslimlere baskı ve zulüm yapmamışlardır.

The main of this research and study is to explain and put forth the social, economical and cultural situation of Non-Muslims lived in Kilis between dates of 1850-1925. Also the relations of Non-Muslims with Muslim people and between themselves, and different points between them and point of view to each other have been researched and examined. We have observed that there was a big developments and changes in Non-Muslim's social lives in this period. Especially, smee Firman for Administrative and Improvement Reforms, rising of educational level and consciousness of Non-Muslims who are economically in prosperity, have affected their social life and accordingly waken their social consciousness. Armenians with social consciousness reached further and advanced level comparing to other Non- MusKms. We can see this situation in period of 1st World War and National Struggle for Independence more clearly and concretely. During this researched period and before, it is observed that the ratio of population Non-Muslims was less in comparison with Muslims. Also we have determined and seen that the Non-Muslims especially Armenians had all social, cultural and economical rights and they could use and used these rights without any restriction. As in general of Turkey, also in Kilis, the Rum and Jewish peoples were in good relations with Muslims as Armenians in and became in good positions to play important role in economy of Kilis city. Contrary to the present assertions, the `Armenian Matter` didn't appear and meet at any time and Turks did not apply any oppression or injustice or tyranny on the non-Muslims in their governance.