Firma performansının çok kriterli karar verme yöntemi ile stratejik analizi: Havacılık sektöründe bir uygulama

Abstract

Karar verme, her bireyin hayatında çok sık meydana gelen her yerde bulunan bir insan etkinliğidir. İnsanlar genellikle iki veya daha fazla alternatifin mevcut olduğu sosyal, kişisel veya mesleki yaşamlarındaki karar durumlarıyla karşı karşıya kalır. Genel olarak, günlük yaşam sorunları tek kritere indirgenir ve sonuçlar sezgisel olarak hesaplanır. Bununla birlikte, çoklu, tutarsız ve çelişkili kriterler göz önüne alındığında, çeşitli seçenekler arasından en iyi alternatifi seçmek karar vericilerin bilişsel sınırlarını aşıp, karmaşık bir konu haline gelmektedir. Karmaşık sorunlara karşı doğru kararlar vermek, bireylerin veya grupların geleceği üzerinde önemli etkiler sağlamaktadır. Doğru karar vermenin önemi sadece kişisel kararlarla değil aynı zamanda büyük rekabet ortamı altında çalışan iş kuruluşları ve yatırımcılar için de geçerlidir. Birtakım hedeflere sahip olan yatırımcılar, sahip oldukları fonları piyasadaki rekabet avantajlarından faydalanmak için en verimli şekilde yönetmelidir. Dolayısıyla yatırımcılar, farklı alternatifler arasından seçim yapmak zorunda olan karar vericilerdir. Yatırımcılar hemen hemen her konuda bol miktarda bilgiye maruz kalmaktadır. Bilgi teknolojisindeki gelişmeler nedeniyle daha fazla bilgiye hızlı bir şekilde ulaşmak, üretilebilecek artan alternatif sayısını beraberinde getirmektedir. Şirketin çevre unsurları; piyasa dinamiklerini, sosyal, ekonomik ve ekolojik faktörleri, rakiplerin eylemlerini ve günlük işlemlerini dikkate almak zorundadır. Bu nedenle doğru kararlar vermek kritik bir konudur. Bu çalışmanın amacı havayolu işletmelerinin performanslarının çok kriterli karar verme yöntemine göre analiz edilmesidir. Çok kriterli karar verme yöntemi, verilen kararlara birden fazla etki eden kriter söz konusu olduğunda kullanılmaktadır. Araştırma kapsamında çok kriterli karar verme yöntemlerinden Gri İlişkisel Analiz - GİA yöntemi, Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi ile beraber kullanılmıştır. Bu yöntemler yardımıyla, BİST XULAS'a kote olan havayolu işletmelerinin, 20142018 dönemine ait firma performansları analiz edilip, değerlendirilmiştir. Analiz ölçütlerin eşit ve farklı ağırlıklara sahip olma durumuna göre iki farklı şekilde yapılmıştır ve yüksek performansa sahip olan işletme belirlenmiştir. Araştırma sonucunda ortaya çıkan sonuçlar sektör yöneticileri, araştırmacılar ve yatırımcılar için bilgiler sunmaktadır.

Decision making is a human activity that occurs everywhere in the life of every individual. People are often confronted with decision situations in their social, personal or professional lives where two or more alternatives are available. In general, everyday life problems are reduced to one criterion and the results are calculated intuitively. However, given the multiple, inconsistent and conflicting criteria, choosing the best alternative from a variety of options exceeds the cognitive limits of decision-makers and becomes a complex issue. Making the right decisions against complex problems has significant impacts on the future of individuals or groups. The importance of making the right decision is not only limited to personal decisions, but also to business organizations and investors working in a highly competitive environment. Investors with a number of goals should manage their funds in the most efficient way to take advantage of the competitive advantages in the market. Therefore, investors are the decision makers who have to choose from different alternatives. Traders are exposed to a wealth of information that transforms almost everything in a unique way. Due to the developments in information technology, reaching more information quickly brings with it the increasing number of alternatives that can be produced. The company's environmental elements; market dynamics, social, economic and ecological factors, competitors' actions and daily transactions. Therefore, making the right decisions is a critical issue. The aim of this study is to analyze the performance of airline companies according to multi-criteria decision making method. The multi-criteria decision making method is used when there are more than one criteria that affect the decisions made. In the research, Gray Relational Analysis (GRA) method, which is one of the multi criteria decision making methods, was used together with Analytical Hierarchy Process (AHP) method. With the help of these methods, the firm performances of airlines listed in BIST XULAS, for the period 2014-2018 were evaluated and analyzed. The analysis was applied in two different ways according to the criteria of having equal and different weights. The company which has high performance has been identified. The results of the research provide information for sector managers, researchers and investors.