Geçit ritleri bağlamında ölüm: Gaziantep örneği

Abstract

İnsan hayatının geçiş dönemlerinden biri olan ölüm, hayatın son bulması manasıtaşıdığı için tarih boyunca insanlar için farklı bir önem taşımıştır. lkel çağlardangünümüze kadar uzanan süreçte insanlar ölen kişiler için her biri kendi içinde ritüelözellikler taşıyan uygulamalar sergilemişlerdir. Bu uygulamalar daha çok evreni,tabiatı ve insan hayatını anlamlandırma çabası olarak ortaya çıkan mitlerdenkaynaklanmıştır. Mitlerde var olan algılayış biçimi, ölüm olayı karşısında insanlarıniçine düştüğü psikolojik durumların da etkisiyle birleşerek ölen kişiler içindüzenlenen cenaze törenlerinin niteliğini ortaya koymuştur. Bu cenaze törenlerindeicra edilen ritüel uygulamalar kalıplaşmış davranış biçimleri olarak nesilden nesileaktarılmış ve adeta toplumun hafızası olmuştur. Bunlar toplumların kültürel miraslarıolarak kültürel sürekliliğin devamını sağlamaktadır.Türklerde de mitlerden kaynaklanan ve daha sonraki aşamalarda Türklerin kabulettikleri dinlerden etkilenen cenaze ritüelleri mevcuttur. Bunların incelenmesi ileTürklerin tarih öncesi devirlerden günümüze kadar geçirdiği kültürel değişim vedönüşümlerin belirlenmesi mümkün olacaktır. Bu çalışmada geçmiş dönemlerdedeğişik Türkmen oymaklarının yerleştiği Gaziantep ve çevresinde bu konuya örnekolabilecek cenaze ritüelleri belirlenmiştir. Örnek olarak ele alınan Gaziantep'tekicenaze törenleri, Anadolu'nun diğer bölgeleri ve daha geniş manada Orta Asya Türktopluluklarında geçmişten günümüze kadar uygulanan cenaze ritüelleri zeminindeortaya konulmuştur.Anahtar kelimeler: Cenaze Törenleri, Ölüm, Geçiş Dönemleri, Ritüel, Gaziantep

Death being one of the transition periods of people?s life has had differentimportance for people during history since it means the end of the life. Since theprimitive ages people have displayed traditions carrying ritual features for deadpeople. These traditions originated from the myths trying to give meaning topeople?s life, universe and nature. The perception form in the myths was affected bythe psychological situations of the people who came face to face with death and as aresult the characteristic of the funeral ceremonies appeared. The ritual manners inthese funeral ceremonies have been transferred as stereotyped manners fromgeneration to generation and has become the memory of the society.There are funeral ceremonies originated from the myths and religions accepted byTurkic. It is possible to determine the cultural changes and transformations thatTurkic have got through since prehistorical ages till now by studying these rituals. Inthis study some funeral rituals were determined around and in Gaziantep wheredifferent Turcoman carves lived in the past. Funeral Ceremonies being examples inGaziantep has been evaluated according to the Middle Asia Turkic Societies and thedifferent regions in Anatolia that are basic examples.Key words: Funeral ceremonies, Death, Transition periods, Ritual, Gaziantep.